گشتول

کاخ گلستان، از کاخ های دوره زندیه و قاجار است که در مرکز شهر تهران، واقع شده است و یکی از منحصر بفرد ترین مجموعه های تاریخی ایران می باشد. اطلاق نام گلستان به این مجموعه، ریشه در بنیان تالاری بنام «گلستان»، که از بناهای عهد آقا محمد خان قاجار بوده و در سال ۱۲۱۶ ه.ق و در عهد فتحعلی شاه قاجار به پایان می رسد، دارد. اگر چه تاریخچه کاخ گلستان به زمان شاه عباس صفوی بَر می گردد، ولی می توان شروع محوطه ای که در حال حاضر به نام کاخ گلستان باز می شناسید را در روزگار کریم خان زند و میان سال های ۱۱۷۳ تا ۱۱۸۰ ه.ق و با ساخت دیوان خانه ای در آن، جستجو نمود. این اثر، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴، با شماره ثبت ۴۱۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران و در ۲ تیر ۱۳۹۲، در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در پنوم پن-پایتخت کامبوج-، به عنوان میراث بشری از جانب یونسکو، به ثبت رسید.

کاخ نیاوران، واقع در گوشه شمالِ شرقی باغ نیاوران قرار دارد و در مجموعه باغ نیاوران، واقع شده است. این باغ، درکنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت، به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود، ساخته شد. باغ ییلاقی فتحعلی شاه قاجار، که در این نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعداً به نام «نیاوران» مشهور شد. محمد شاه نیز، در همین باغ، بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او، ناصرالدین شاه قاجار، «کاخ صاحبقرانیه» را در این باغ ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در این باغ ساخته شد، کوشک احمد شاهی است. عملیات احداث این کاخ، به دستور محمد رضا پهلوی، در سال ۱۳۳۷ ه.خ، آغاز گردید و با وقفه ای که در ساخت آن پیش آمد، در سال ۱۳۴۶ ه.خ، به اتمام رسید. در زمان فتحعلی شاه قاجار، کاخ کوچک تری در محل فعلی کاخ نیاوران قرار داشت که در زمان محمد رضا پهلوی، تخریب و کاخ نیاوران، بجای آن ساخته شد. این بنا، با مساحتی در حدود ۹ هزار متر مربع، در دو طبقه و یک نیم طبقه، احداث و در ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شد، اما پس از پایان ساخت، به محل سکونت محمد رضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت. کاخ نیاوران را، مهندس محسن فروغی طراحی کرد. همچنین گچ بری، توسط استاد عبداللهی، آیینه کاری، توسط استاد علی اصغر و کاشی کاری نمای خارجی، توسط استاد ابراهیم کاظم پور انجام شده است. طبقه همکف این بنا، شامل سَرسَرای بزرگی است که کلیه اتاق ها، در اطراف آن شکل گرفته اند. از آن اتاق ها، می توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذا خوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد. در نیم طبقه این بنا، اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد. در طبقه سوم، اتاق خواب و استراحتگاه نیم روزی محمد رضا پهلوی، اتاق آرایش و لباس فرح دیبا و همچنین اتاق های فرزندان شاه و ندیمه هایشان قرار دارد. مجموعه ای نفیس از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی کارخانه های سور فرانسه و رزنتال آلمان و اشیاء تزیینی و همچنین مجموعه فرش های نفیس ایرانی، زینت بخش این فضاها بوده اند. در سال ۱۳۵۷ ه.خ، این کاخ، توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال ۱۳۶۰ ه.خ، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال ۱۳۶۵ ه.خ، کاخ موزه نیاوران، برای اولین بار گشایش یافت. این اثر، در تاریخ ۶ خرداد ۱۳۷۷، با شماره ثبت ۲۰۲۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

برج آزادی، که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ه.خ، به نام برج شهیاد شناخته می شد، اصلی ترین و یکی از نمادهای شهر تهران است و تقریباً در همه جای دنیا، ایران را با این نماد می شناسند و در سال ۱۳۴۹ ه.خ، توسط حسین امانت، معمار ایرانی، ساخته شد. برج آزادی، به عنوان نماد ایرانِ مدرن و برای یادبود جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران، در میانه یکی از میدان های اصلی غربِ تهران، به نام میدان شهیاد و آزادی کنونی، طراحی و ساخته شده است. در سال ۱۳۴۵ ه.خ، طرح یک نمادِ شناسایی ایران، میان معماران ایرانی، به مسابقه گذاشته شد و در پایان، طرح مهندس معمار حسین امانت، بیست و چهار ساله و دانش آموخته دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، برنده و برای ساخت برگزیده شد. عملیات ساخت برج آزادی، در ١١ آبان ۱۳۴۸ ه.خ، آغاز گردید و پس از بیست و هشت ماه کار، در ۱۵ مهر ۱۳۵۰ ه.خ، با نام برج شهیاد، به بهره برداری رسید. معماری برج، تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است. در محوطه زیرین برج، چندین تالار نمایش، نگارخانه، کتابخانه و موزه قرار دارد. این بنا، در بَر گیرنده سه طبقه، چهار آسانسور، دو راه پله و ۲۸۶ پلکان است. طول این بنا، ۶۳ متر، ارتفاع آن از سطح زمین، ۴۵ و ارتفاع از کف موزه، ۵ متر است. این اثر، در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۵۳، با شماره ثبت ۱۰۰۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بازار تهران، بازاری قدیمی واقع در مرکز شهر تهران است که یادگاری از دوره های صفویه، زندیه و قاجار می باشد. بازار تهران، علاوه بر زیبایی های ساختاری و معماری، تاریخ پُر فراز و نشیبی داشته است و در تمامی وقایع تاریخی بزرگ، در صحنه حاضر بوده و نقش خود به عنوان یک مرکز اجتماعی بزرگ و مهم را ایفا کرده است. بازار تهران، مهم ترین محل تجارت و خرید و فروش کالا در ایران می باشد و از ساختار بنیادی و اقتصادی بسیار شگفت انگیزی، تشکیل شده است. بازاری که ساختار اصلی آن، یادگاری از دوران قاجار است. در گذشته، هر چند هر یک از محله ها، خود دارای بازار و بازارچه هایی بودند، اما بازار اصلی شهر، از دروازه شاه عبدالعظیم آغاز می شد و به مسجد جامع-مسجدی که توسط فتحعلی شاه ساخته شده و امروزه در بازار تهران قرار دارد-و بازارچه احمد کور، ختم می گشت. با وجود توجه پادشاهان صفوی و زند به بازار تهران، اما اساس تغییرات و شکل گیری بنای این بازار، تقسیم بندی بخش های گوناگون و ساخت سراها، همه به دوره قاجار باز می گردد. در دوره آقا محمد خان قاجار، این بازار نسبت به گذشته، از رونق بسیار زیادی بهره مند می شود. حجره ها، دالان ها، کارونسراها و سایر بخش های بازار، مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته و خریداران و فروشندگان زیادی، از جای جای ایران و تهران، به این مکان سرازیر می شوند. ورودی اصلی که بازار بزرگ نام داشت، در دوران ناصرالدین شاه بنا گردید، حتی ورودی های دیگر، در این دوره سازماندهی شد. بدون شک، دوره ناصرالدین شاه را، باید از دوره های طلایی بازار تهران به حساب آورد که در آن، ساخت و سازهای زیادی در بازار تهران صورت گرفت. بازار امروز، معماری خاص و پیچیده ای دارد، راهروهای پیچ در پیچ، طاق های ضربی و هواکش های سنتی، از زیبایی های معماری بازار تهران می باشد. در هر بخش، راسته هایی تازه ساخته شد که مختص به خرید و فروش کالای به خصوصی بوده و هر کدام، حکم یک بازار و بازارچه را داشت. مجموع تمامی این راسته ها، بازارچه ها و فضاهای خدماتی، مجموعه بزرگ بازار تهران را تشکیل داده است؛ بازار بزرگی که مساحت امروزی آن، در حدود ۱۰۵ هکتار می باشد. این اثر، در تاریخ ۲ آبان ۱۳۵۶، با شماره ثبت ۱۵۴۰، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

پُل طبیعت، یک پُل دو طبقه پیاده رو و غیر خودرویی است که در عباس آباد تهران قرار دارد. این پُل، که از نمادهای شهر تهران است، از عرض بزرگراه مدرس می گذرد و بوستان های طالقانی در شرق و آب و آتش در غرب را به هم متصل می کند. معمار و طراح این پُل، لیلا عراقیان و علی رضا بهزادی-گروه سازه های پارچه ای دیبا-هستند. این پُل، در ۲۰ مهر ۱۳۹۳ ه.خ، افتتاح شد. طول این پُل، ۳۰۰ متر بوده و وزن سازه اش ۲ هزار تُن می باشد. پُل طبیعت، بزرگ ترین پُل غیر خودرویی ایران محسوب می شود. این پُل، ۷ هزار متر مربع مساحت داشته و عرض پُل، در نقاط مختلف، بین ۶ تا ۱۳ متر متغیر است. در طراحی این پُل، از معماری پُل های ایرانی مانند پُل خواجو، الهام گرفته شده و یک سازه با طراحی ارگانیک و شبیه به درخت و کاملاً سازگار با محیط زیست و طبیعت است که نمونه مشابه آن در پارک های ملی و طبیعی کشورهای فرانسه، کانادا، هلند، بلژیک، مالزی و استرالیا، ساخته شده است. پُل طبیعت، ۳ طبقه است. طبقه اول، ۱۴۵۰، طبقه دوم، ۲۸۷۰ و طبقه سوم، ۵۷۱ متر مربع مساحت دارد در طول پُل، فضاهایی با عملکردهای فرهنگی، تفریحی و گردشگری، تدارک دیده شده که به عنوان مثال، می توان به کافی شاپ، رستوران، کافه گالری و همچنین فضای سبز کار شده در پُل اشاره کرد که در کنار انحنای بدنه، مناظر زیبایی را به دست می دهد.

برج طغرل، در شرق آرامگاه ابن بابویه شهر ری واقع شده است و از آثار به جا مانده از دوره سلجوقیان می باشد. در برخی متون، این محل، برج خلیفه یزید نامیده شده است. ارتفاع برج، حدود ۲۰ متر می باشد. به عقیده برخی از کارشناسان، این برج، شبیه عقربه های ساعت بوده و می توان از روی تابش آفتاب بر روی کنگره های آن، زمان را تشخیص داد. عده ای آن را آرامگاه طغرل بیک سلجوقی و عده ای دیگر، این مکان را محل دفن خلیل سلطان، از فرزندان تیمور لنگ و همسر او شادالملک می دانند. گفته می شود از جمله کاربردهای این برج، استفاده در شب های تار با استفاده از روشن کردن آتش بر باروی بلند آن، برای راهنمای مسافران جاده ابریشم که از جانب خراسان به جانب ری می آمدند، بوده و در روز احتیاجات، گاه شماری مردم را مرتفع نموده است. برج طغرل، ویژگی منحصر بفردی به نام ساعت آفتابی دارد که در دل کنگره های آن پنهان شده که شاید مورد مشابه آن در تاریخ علم، کم تر یافت شود. حول این برج از نمای بیرونی، ۲۴ کنگره با زاویه حاده جلوه گر شده که اگر در روبروی درگاه آن بایستید، گویی شیری با دهانی باز به شما می نگرد. در دقت در این بنا، از آن جا که این کنگره ها دور تا دور این اثر را فرا گرفته، به گونه ای خاص طراحی شده که اگر چنان چه طلوع آفتاب اتفاق بیفتد، در جانب شرق بنا، کم کم یکی از کنگره ها روشن می شود و آفتاب درون آن می تابد، اگر نیم ساعت از طلوع آفتاب بگذرد، نصف کنگره روشن می شود. اگر یک ساعت از طلوع خورشید بگذرد، یک کنگره بطور کامل روشن می شود و به همین ترتیب، دیگر کنگره ها روشن می شوند. این اثر، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰، با شماره ثبت ۱۴۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

دارُالفُنون، نام مدرسه متوسطه ای بود که به ابتکار میرزا تقی خان امیرکبیر، در زمان ناصرالدین شاه قاجار، برای آموزش علوم و فنون جدید، در تهران تأسیس شد. دارالفنون را می توان نخستین دانشگاه در تاریخ مدرن ایران دانست. میرزا تقی خان امیرکبیر، محل ساختمان را، خود شخصاً در مجاورت کاخ های سلطنتی و در مکانی که سربازان، آموزش نظامی می دیدند، با موافقت ناصرالدین شاه انتخاب کرد و به میرزا رضا خان-مهندس تبریزی که یکی از پنج نفر محصل اعزامی به لندن در زمان عباس میرزا بود-دستور تهیه نقشه ساختمان را داد. نقشه ساختمان، با استفاده از طرح عمارت سرباز خانه ولیچ انگلیس، در اواخر سال ۱۲۲۹ ه.خ، آماده و محمد تقی معمار باشی، به احداث آن مأمور شد و کار را آغاز کرد. دارالفنون، در روز یکشنبه، ششم دی ماه ۱۲۳۰ ه.خ، سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقا خان نوری-صدراعظم جدید-و گروهی از دانشمندان و معلمین ایرانی و اروپایی، با ۳۰ نفر شاگرد، رسماً گشایش یافت. در سال ۱۳۰۴ ه.ق، نیرالملوک-وزیر علوم-تالار نمایشی در مدرسه ساخت تا مکانی برای اجرای تئاتر باشد. از آن زمان، درب اصلی مدرسه، در خیابان همایون بسته و دَری به خیابان ناصر خسرو گشوده شد. ساختمان دارالفنون زمان امیرکبیر، هشتاد سال پا بَر جا ماند و با وجودی که همچنان قابل استفاده بود، در سال ۱۳۰۸ ه.خ، تخریب شد. در این سال، میرزا یحیی خان اعتمادالدوله قراگزلو-وزیر معارف وقت-ساختمان اولیه را در هم کوبید و با نقشه و نظارت مارکف-مهندس روسی-ساختمان فعلی را به جای آن ساخت. علی اصغر حکمت-وزیر فرهنگ وقت-نیز، در سال ۱۳۱۳ ه.خ، در شمال و جنوب، عمارتی را بر آن افزود. در حال حاضر، درب ورودی بنا، در شمالِ شرقی مدرسه و رو به خیابان ناصر خسرو باز می شود. این دروازه، به شیوه معماری سنتی، دارای طاق زنجیره ای بلندی است. در دو سوی درگاه، دو ستون استوانه ای نقره ای رنگ، طاق این دروازه را نگه داشته است. پس از انقلاب مشروطیت و با ورود معلمین فرانسوی، اقداماتی اساسی برای بازسازی شأن علمی و جایگاه این مرکز آغاز شد و در سال ۱۲۸۵ ه.خ، «آیین نامه مدرسه دارالفنون» تدوین شد. بر اساس سیستم جدید، سال تحصیلی، از شهریور ماه هر سال، آغاز و تا خرداد ماه سال بعد، پایان می یافت. اعتضادالسلطنه، عموی ناصرالدین شاه، مشهورترین رئیس دارالفنون و رضا قلی خان هدایت، مشهورترین ناظم دارالفنون بودند و دوران درخشان دارالفنون، در زمان مدیریت آن ها بوده است. این اثر، در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵، با شماره ثبت ۱۷۴۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

تنگه واشی یا تنگه ساواشی، مکانی با جاذبه های گردشگری است که با داشتن آب و هوای مناسب، در تابستان ها، میزبان جمعیت کثیری از مسافران و گردشگران می باشد. کلمه واش در زبان مازندرانی، به معنای چمن می باشد. شاید یکی از جذاب ترین بخش های سفر به تنگه واشی، حرکت در رودخانه ای است که در بین یک دره سنگی قرار دارد. این مکان، شامل دو تنگه است که تنگه اول، به «واشی» و تنگه دوم، به «سا» معروف است. در انتهای تنگه دوم، آبشاری با ارتفاعِ ۱۵ متری قرار دارد. مسیر پیاده روی از ابتدای تنگه اول، طی سه بخش انجام می شود.  بخش اول: مسیر تنگه اول تا ابتدای دشت ساواشی، حدود ۲۵۰ متر.  بخش دوم: راهپیمایی دشت ساواشی، حدود ۱۷۰۰ متر.  بخش سوم: مسیر تنگه دوم تا رسیدن به آبشار، حدود ۸۰۰ متر. بعد از عبور از تنگه اول و گذر از دشتی زیبا، تنگه دوم قرار گرفته که حدود ۲ کیلومتر با تنگه اولی فاصله دارد. این تنگه هم، مانند تنگه اول، چشم نواز است و از دیواره های سنگی آن در نقاط مختلف، چشمه های آب زلال و خنک، به سمت پایین روان است. در انتهای این تنگه نیز، هیاهوی ریزش آبِ آبشاری زیبا، مسافران را به خود می خواند تا در زیر آبشار و در هوای گرم تابستان، تنی به آب بزنند. تنگه ساواشی، از سال ۱۲۷۵ ه.خ، متعلق به حاجی اسفندیار حامدی سنگسری و علی آقا حامدی اسفندیاری و سیامک حامدی، تا کنون می باشد.

بوستان حضرت ابراهیم (ع) یا پارک آب و آتش، یکی از پارک های شهر تهران است. این پارک، در تاریخ ۱۶ تیر ۱۳۸۸ ه.خ، توسط محمد باقر قالیباف-شهردار وقت تهران-افتتاح شد. این پارک، دارای مساحتی بالغ بر ۲۴ هزار متر مربع و دارای تجهیزاتی مانند چهار برج آتش و چادری ۷۰۰ متری با روی گردان ۳۷۰ نفری است. شرکت اوان کاسپین پردیس، مدیریت ساخت این پارک را بر عهده داشته است. این پارک، شامل پُل ابریشم، لانه کبوتر، کالسکه رانی، فانوس دریایی، آب نما، برج آتش، آلاچیق و محیط سبز است.

بوستان نهج البلاغه، یکی از پارک های تهران می باشد که بیش از ۳۵ هکتار وسعت دارد و در بخش وسیعی از دره فرحزاد، بین بزرگراه آیت الله هاشمی رفسنجانی، بزرگراه همت و غرب بزرگراه یادگار امام، احداث شده است. طول این بوستان، یک و نیم کیلومتر و عرض متوسطش، ۳۰۰ متر است. همچنین اختلاف ارتفاع سطح تا کف پارک، ۵۵ متر و دارای شیب بین ۱۰ تا ۳۵ درجه است. بوستان نهج البلاغه، دارای هشت تراست پیاده رو طولیِ ۱۲۰۰ متری، سه تراست پیاده رو عرضیِ ۳۰۰ متری، ۹ کیلومتر مربع مسیر دوچرخه سواری، ۱۸۰۰ متر مربع فضای ورزش همگانی، ۸۰ واحد آلاچیق، دو پُل عابر پیاده بر روی دره و صدها نیمکت و چراغ برق است. در عمیق ترین نقطه این بوستان، فضایی بکر و طبیعی ای به چشم می خورد که آب حاصل از قنات ها، در آن جریان دارد.

شَمس اُلعِماره، یکی از بناهای تاریخی تهران، مربوط به دوره قاجار و از شاخص ترین بناهای کاخ گلستان و بَرجسته ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است که کار ساخت آن، از سال ۱۲۴۴ تا ۱۲۴۶ ه.خ، به طول انجامید که تاریخ بنایش-۱۲۸۴ ه.ق-را به حساب جمل کاخ شاهنشاه می نامند. دلیل بَرجسته بودن این سازه، بلندی، تزیینات و طراحی آن است. شمس العماره، دارای پنج طبقه و ۳۵ متر ارتفاع است که در زمان ساخت، بلندترین ساختمان آن دوره در تهران بوده است و اولین ساختمانی بود که از فلز در سازه آن، استفاده کرده اند. کلیه ستون های طبقات بالا و حفاظ ها، چدنی هستند. پیش از ساخته شدن سَر دَرِ باغ ملی، این ساختمان، به عنوان نماد شهر تهران شناخته می شد. ساخت این ساختمان، در سال ۱۲۴۴ ه.خ، به دستور ناصرالدین شاه آغاز و پس از دو سال به مباشرت دوست علی خان نظام الدوله به پایان رسید. این ساختمان، برای تماشای شهر تهران و اطراف آن توسط شاه و مهمانان او، مورد استفاده بود. طرح و نقشه آن، ظاهراً از معیرالممالک و معمار آن، استاد علی محمد کاشی بود. سبک این بنا، ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است. ساختمان، دو برج هم شکل دارد، کاشی کاری و پنجره سازه ای آن، ایرانی است. طبقه اول، شامل ایوان و تالار شاه نشین است که دارای آیینه کاری ممتاز و کم نظیری است و اتاق های گوشواره که در دو طرف شاه نشین واقع شده اند، دارای تزئینات در خور توجهی هستند. در سایر طبقات هم، اتاق های کوچک با تزئینات مشبک، نقاشی و آیینه کاری، وجود دارند.

بوستان ملت یا پارک ملت، بوستان بزرگی در شهر تهران است که از سال ۱۳۴۵ ه.خ، به ابتکار فرح پهلوی، در شمال شهر تهران ساخته شد. این بوستان، پیش از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ ه.خ، پارک شاهنشاهی نامیده می شد. این بوستان، نخست زمینی بایر بود که با توجه به موقعیت خاص آن، کار احداثش از سال ۱۳۴۵ ه.خ، در ۲ فاز متفاوت آغاز شد. فاز اول، آن بخشی از پارک را شامل می شد که در راستای خیابان ولیعصر قرار داشته است و «بلوار کنار جاده» نامیده می شد و بصورت بلواری به طول ۱۰۰۰ متر، بَرِ خیابان ولیعصر در سال ۱۳۴۷ ه.خ، به بهره برداری رسید. کار ساخت فاز دوم، بر پایه طرحی از پارک سازی انگلیسی و با الهام از بوستان های آن کشور، در تپه های غربی ادامه یافت و در سال ۱۳۵۳ ه.خ، به بهره برداری رسید. در بخشی از بوستان ملت، پردیس سینمایی ملت ساخته شده است که یکی از بزرگ ترین مراکز سینمایی تهران است. طراحی پارک ملت را، ایرج اعتصام بر عهده داشته است.

باغ فردوس، محله ای از شمیران در نزدیکی خیابان ولیعصر و میدان تجریش واقع شده است. به دستور محمد شاه قاجار، درسال ۱۲۶۴ ه.ق، قصری برای او در نزدیکی تجریش ساخته شد، اما هم زمان با بیماری و مرگ او، قصر نیمه تمام ماند و وی در همان قصر نیمه تمام به نام محمدیه، از دنیا رفت. هم زمان با ساخت قصر محمدیه، درباریان نزدیک به او نیز، در همان حوالی، اقدام به احداث باغ یا عمارت ییلاقی کردند. از جمله حسین علی‌خان معیرالممالک، باغی احداث کرد که به باغ فردوس مشهور شد. عمارت باغ فردوس، در دو طبقه، به سبک قاجاریه و معروف به گوش فیل، بنا گذاشته شد. زمین های قسمت جنوبی و سراشیبی باغ نیز، با سنگ چین هایی بصورت هفت قطعه مسطح و مطبق در آمد و روی هر یک از قطعات، استخری با فواره های متعدد، احداث شد. استخرها به گونه ای ساخته شده بودند که از فواصل دورتر، بزرگ تر به نظر می آمدند. سپس، دوست علی خان نظام الدوله-پسر حسین علی خان، به همت معماران اصفهانی و یزدی، ساختمانی در قسمت جنوبی باغ بَر پا کرد و نام آن را رشک بهشت گذاشت. پلکان و بخش های دیگری از ساختمان، از مرمر اعلای یزد و دیوارهای داخل اتاق، با کاغذهای طلایی بَرجسته، پوشانده شده بود. سپهسالار، علاوه بر ایجاد فواره و استخرهای مطبق، قنات باغ فردوس را نیز احیا کرد و سر دری با شکوه در مظهر قنات ساخت، ولی به دلیل بدهی به تجارت خانه طومانیانس، باغ را به او داد و طومانیانس نیز، باغ را در ازای بدهی به دولت رضا خان، واگذار کرد. سرانجام در سال ۱۳۱۶ ه.خ، وزارت معارف-آموزش و پرورش-آن جا را خرید و ساختمان را مرمت و دبیرستان شاپور تجریش را در آن، تأسیس کرد. در سال ۱۳۵۰ ه.خ، ساختمان موجود در باغ، به مرکز فرهنگی و هنری و نمایشگاهی تبدیل شد و پس از انقلاب نیز، در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت. مساحت باغ فردوس، ۲۰ هزار متر مربع و طول آن، ۲۸۰ متر و شیب آن، از شمالِ غربی به جنوبِ شرقی است. هم چنین، دکتر محمود افشار یزدی، در سال ۱۳۱۶ ه.خ، قسمتی از باغ و ساختمان اندرونی را که حدود ۶ هزار متر مربع بود، خرید و به تدریج با خریدن قطعات اطراف، مساحت باغ را به ۱۲ هزار متر مربع رسانید. سپس در سال ۱۳۳۷ ه.خ، باغ و ساختمان های داخل آن را، وقف امور فرهنگی کرد؛ از جمله در سال ۱۳۵۲ ه.خ، قسمتی از آن، برای استقرار مؤسسه لغت نامه دهخدا و مؤسسه باستان شناسی، به دانشگاه تهران واگذار شد که هم چنان دایر است. اکنون، موزه سینمای ایران، در این مکان واقع است.

آبشار دو قلو، آبشاری فصلی در شمال تهران و در مسیر کوهنوردی دربند به توچال است. دلیل نام گذاری آن، دو شاخه شدن آب هنگام ریزش از ارتفاع است. این آبشار، در ارتفاعِ ۲۷۰۰ متری از سطح دریا، نزدیک به پناهگاه شیر پلا و در مسیر اصلی صعود به توچال قرار دارد. ارتفاع تقریبی این آبشار، ۲۰ متر است.

چشمه علی، یکی از نقاط باستانی، دیدنی و تفریحی شهر ری بشمار می رود که در جنوب تهران و شمال شهر ری، قرار دارد. چشمه علی، از میان صخره ای بزرگ خارج شده و به سوی جنوب و سپس جنوبِ شرق جاری است. نام باستانی این چشمه، سورینی بوده است که احتمالاً منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان است. بعدها، به نام امام اول شیعیان، علی (ع)، به چشمه علی معروف شد. قدمت چشمه علی، به حدود ۸ هزار سال پیش بَر می گردد، زمانی که نخستین اجتماع در کنار چشمه ای دائمی واقع بر بالای تپه ای، گِرد آمدند. در گذشته، فرش فروش ها و مردم تهران، قالی ها و قالیچه های خود را با این عقیده که در آب این چشمه، خاصیتی است که فرش را خوب تمیز و رنگ را روشن تر و پُر جلا تر می سازد، در آب چشمه علی می شستند. این چشمه، از چندین لحاظ اهمیت دارد. هم به دلیل تبدیل شدن آن به منطقه ای تفریحی و ایجاد پارک و فضای سبز در کنار آن، و هم به دلیل وجود چند اثر باستانی در نزدیکی آن!

برج شیخ شِبْلی، از آثار قرون ۴ و ۵ ه.ق، در دوران سلجوقی است که در ارتفاعات مشرف به شهر دماوند، واقع شده است. این برج، ابتدا بصورت هشت ضلعی ساده ساخته شده است و سپس در دوران بعدی، آجر کاری به سبک سلجوقیان، بر روی آن انجام شده است. نمای این ساختمان، یاد آور شیوه رازی در معماری است. مردم دماوند، به پاس خدمات ابوبکر دلف بن جحدر شبلی، که در برهه ای از زمان، از طرف حاکم طبرستان، به امارت دماوند منسوب شد، این بنای یاد بود را بَر پا داشتند. این اثر، در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۵۱، با شماره ثبت ۹۲۰، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

امام زاده داوود (ع)، با یازده پشت، به دومین امام شیعیان می رسد. گفته می شود که وی و برخی دیگر از بستگانش، در همراهی امام هشتم شیعیان، به ایران آمده و کشته شدند. بقعه این امام زاده، در دوران صفویه ساخته شد و در دوران فتحعلی شاه، توسعه یافته است. در دره های مجاور امام زاده داوود (ع)، در سمت غرب و جنوبِ غربی، در روستاهای رندان و سنگان، بقعه هایی به نام امام زاده عمادالدین-پدر امام زاده داوود-و امام زاده علاءالدین و امام زاده قاسم و امام زاده عقیل-برادران امام زاده داوود-وجود دارد. آرامگاه امام زاده داوود، در ارتفاعِ ۲۶۰۰ متری از سطح دریا می باشد. این اثر، در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۱۵، با شماره ثبت ۲۵۹، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

دریاچه چیتگر یا دریاچه شهدای خلیج فارس، دریاچه ای مصنوعی است که در شمالِ غرب تهران و منطقه ۲۲ شهرداری تهران، واقع شده است. مساحت این دریاچه، ۱۳۰ هکتار است و در مجاورت آن، ۱۲۰ هکتار مجموعه تفریحی نیز، در پهنه خشکی ایجاد شده است.

تله کابین توچال، در مجموعه بام تهران، در منطقه شمیرانات واقع شده است. پروژه ساخت تله کابین توچال، با همکاری شرکت فرانسوی "پوما" و شرکت اتریشی"دوپل مایر"، در سال ۱۳۵۳ ه.خ، آغاز گردید و در سال ۱۳۵۷ ه.خ، اتمام یافت. این تله کابین، دارای سه خط اصلی و سه خط تله سی یژ و یک خط تله اسکی می باشد. روی هم رفته، طول سه خط اصلی تله کابین، نزدیک به ۷۵۰۰ متر می باشد که در میان تله کابین های نصب شده در دنیا، یکی از طولانی ترین خطوط تله کابین پیوسته بشمار می رود.

حرم شاه عبدالعظیم (ع) (یا عامیانه آن، شابدلعظیم)، محل دفن عبدالعظیم حسنی است که در شهر ری قرار دارد. این آرامگاه، مربوط به دوره ایلخانی، صفوی و قاجار است. عبدالعظیم حسنی، در سال ۱۷۳ ه.ق، در زمان امام موسی کاظم (ع)، در شهر مدینه زاده شد. پدرش عبدالله و مادرش فاطمه نام داشتند. همسر وی، خدیجه دختر قاسم بن حسن بن زید بن حسن مجتبی (ع) بود. عبدالعظیم، پس از ورود به شهر ری، در سرداب خانه یکی از شیعیان آن شهر، به زندگی پنهانی روی می آورد و پس از مدتی، بیمار می شود و در سال ۲۵۲ ه.ق، در زمان امام علی النقی (ع)، از دنیا می رود. بنای آرامگاه، در بخش پایین، چهار گوشی است که هر سوی آن، حدود هشت متر است. در بالا، مانند همه بناهای سلجوقی، بر فراز چهار گوشه حرم، چهار گوشوار یعنی چهار طاق مورب بنا کرده اند و بالاتر از آن، یک هشت ضلعی و بر روی آن، یک شانزده ضلعی ساخته اند. روی این شانزده ضلعی، گنبد اصلی حرم ساخته شده است. تمام این بخش ها، از درون، آیینه کاری شده است. صحن ها و ایوان، از آثار دوره صفوی می باشد. در دوره قاجار، تعمیرات و اضافات بسیاری صورت گرفت. پوشش زرین گنبد، به فرمان ناصرالدین شاه، در سال ۱۲۷۰ ه.ق، انجام گرفته است. این اثر، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۴، با شماره ثبت ۴۰۶، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

سَر دَرِ باغ ملی، از بناهای به جا مانده از دوره قاجار می باشد که در سال های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ ه.خ، توسط جعفر خان کاشانی، نوسازی شده و اکنون یکی از نمادهای شهر تهران است. پیش از بنیاد برج آزادی، این دروازه، به عنوان نماد شهر تهران شناخته می شد. سَر دَرِ باغ ملی و پس از آن، ساختمان های مجاور آن، به دستور مستقیم رضا شاه و توسط جعفر خان کاشانی و کمک آلمانی ها، در تهران ساخته شد. این سَر دَر، در جانب شرقی سَر دَرِ قبلی و با همان ابعاد و شکل ظاهری، ساخته شد و پس از آن، سَر دَرِ قبلی ویران گردید. این بنا، به عنوان دروازه ورودی به میدان مشق که محوطه ای نظامی و در اختیار قشون بوده، ساخته شد. چندی پس از ساختن این دروازه، طرح بَر پایی نخستین باغ همگانی شهر تهران به نام باغ ملی در زمین های درون میدان مشق، برنامه ریزی و پیاده سازی شد و از این رو، نام دروازه میدان مشق، به سَر دَرِ باغ ملی دگرگون شد. با این حال، باغ ملی، چند سال بیش تر دوام نیاورد و در محوطه آن، ساختمان هایی از جمله ساختمان وزارت امور خارجه ایران، کتابخانه ملی و موزه ایران باستان ساخته شد. اما نام این باغ، بَر سَرِ دروازه میدان مشق پا بَر جا ماند و سَر دَرِ باغ ملی، در جایگاه نمادی از معماری آن دوره، در یادها باقی ماند. این اثر، در تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۳۷۶، با شماره ثبت ۱۹۶۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.