گشتول

این بنا، در دوره قاجاریه توسط حاج غلام حسین دهدشتی-که تاجر روغن بوده-احداث گردیده و به عمارت دهدشتی مشهور شده است. این ساختمان به لحاظ معماری از اهمیت فوق العاده خاصی برخوردار بوده و چهار طبقه دارد. اکثر ساختمان های بافت قدیم بوشهر، دو طبقه و تعداد انگشت شماری سه طبقه بوده اند. عمده مصالح تشکیل دهنده آن را گچ، سنگ های مرجانی، آهک، چوب ساج و چندل (صندل) تشکیل می دهند. پوشش سقف از چوب صندل است. سقف اتاق پذیرایی، نقاشی رنگ و روغن شده که بَر گرفته از نقاشی اروپایی می باشد. ساختمان دارای چند ارسی زیبا با گره چینی و شیشه های رنگی است. عمارت دهدشتی، کاربری تجاری و مسکونی داشته است.

این جزیره، از جزیره های کوچک ایرانی در خلیج فارس است که هشت کیلومتر طول و چهارصد متر عرض دارد و در فاصله پنج کیلومتری از جزیره خارک قرار گرفته است. خارکو، دارای تعدادی تأسیسات به جای مانده از حضور نظامیان کشور در هشت سال دفاع مقدس از جمله اسکله و ساختمان های انبار مانند می باشد که امروزه محل مناسبی برای رشد پرندگان در این جزیره شده است. همچنین زمانی این جزیره، محل قرار گرفتن نظامیان انگلیسی جهت تصرف خارک بود و پیش از آن نیز میر مهنای بندر ریگی برای حمله به هلندیان در خارک، از خارکو نیروهای خود را به سمت خارک می فرستاد. پناهگاه حیات وحش خارک و خارکو، در آب های ساحلی واقع شده است. جزیره خارک به همراه جزیره خارکو، به دلیل ارزش های فوق العاده اکولوژیکی که دارای یکی از اجتماعات منحصر بفرد مرجان ها و زیست مندان دریایی است، محل تخم گذاری هزاران قطعه پرندگان آبزی و کنار آبزی نیز می باشد. پرندگان مهاجر، دلفین ها و لاک پشت های دریایی، از جمله جاندارنی هستند که در این جزیره زندگی می کنند.

بقعه میر محمد، همواره مورد احترام عموم مسلمین اعم از شیعه و سنی، حتی دریانوردان خارجی به خصوص سیاحان هندی و پاکستان بوده است که حتی مایحتاج بقعه را از جهات مختلف برآورده می کردند. مردم بر این باورند که این بقعه، مدفن محمد حنفیه فرزند حضرت امیرالمؤمنین (ع) است. بنای ساختمان بقعه كه تاریخ ۷۳۸ ه.ق را برای خود دارد، مربوط به حكم رانی سلسله سلجوقیان در ایران است. این بنا، با دو گنبد هرمی شكل مثلث و گنبد مدور كوچك كه شكل زیبای خاصی را به وجود آورده است و نظیر آن در بغداد و در نواحی نزدیك خلیج فارس فراوان مشاهده می شود، بوسیله علی بن حسین بخارایی ساخته شده است. فضای درونی این بقعه، مزین به کاشی کارى ستاره ای هشت‌ ضلعىِ عهد مغول است و بر روى کاشی های آن، تاریخ ۷۳۸ ه.ق قید شده است. این اثر، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۷۷، با شماره ثبت ۲۲۰۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

گورستان مهاجمین انگلیسی، مربوط به دوره قاجار است و در آن، اجساد افسران و سربازان انگلیسی که در جنگ هایی مثل جنگ جهانی اول با باقر خان تنگستانی در نبرد بودند، دفن شده اند. این اثر، در تاریخ ۵ آذر ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۸۸۰، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

تنگ مخدان، در جنوب روستایی به همین نام و در ارتفاعِ ۴۰۰ متری از سطح دریا واقع است. طول تنگه در حدود ۳ کیلومتر است و در کف آن رود کوچکی که از ارتفاعات و چشمه های اطراف سَرچشمه می گیرد، جریان دارد. تنگ مخدان، مملو از نخلستان های خرما است و مناظر بدیعی را ایجاد کرده است. همچنین وجود آبشارهای کوچک و حوضچه ای از آب در انتهای این تنگ که در اثر یک صخره بزرگ راه آن مسدود شده است، بر جذابیت های آن افزوده است. این تنگ، در میان کوه های خورموج قرار گرفته است و آب و هوای منطقه، گرم و خشک است و بهترین فصل بازدید از آن، در اوایل بهار است.

روستای خاییز با ۴۲۶۲۷ هکتار وسعت، یکی از روستاهای خوش آب و هوا و زیبا در استان بوشهر می باشد که در قدیم به عنوان اصلی ترین تأمین کننده مرکبات و خرمای بوشهر، فارس و خوزستان بوده است. قرار گرفتن در بین دو کوه بنام بیرمی و کوه سرخ، به این روستا نمایی زیبا بخشیده است. به تعبیر معتمدان و ریش سفیدان روستا، خاییز واژه ای تازی به معنای زیبایی است و به دلیل تنوع رنگ ها، طبعیت بسیار زیبا و موقعیت جغرافیایی ویژه روستا، این نام بر آن نهاده شده است. شغل اصلی مردم منطقه، باغداری و دامداری است. باغ های این منطقه غالباً نخل بوده، ضمن این که باغ های لیمو و مرکبات نیز بدلیل آب و هوای مناسب منطقه در بعضی از نقاط خصوصاً تنگه های کوه بیرمی وجود دارد.

این تنگ، از کنار مسجدی در چند صد متر پایین تر از روستا شروع می شود و بسیار سَرسبز و پوشیده از درختان است. تراکم درختان در انتهای تنگ بیش تر می شود تا جایی که در برخی از مناطق برای عبور از میان درختان باید نشست. رودی در میان تنگه جاری است که چشمه های واقع در انتهای تنگ، آب آن را تأمین می کنند. نیزارهای زیبایی اطراف رود را پوشانیده است. چشمه ها، در کنار یکدیگر واقع شده اند و دو حوضچه به عمق حدوداً یک متر را تشکیل داده اند و چشمه سمت چپ را به یک منبع آب هدایت کرده اند که پس از پُر شدن آن، به درون حوضچه سرازیر می شود.

کاخ بردک سیاه، کاخ زمستانی داریوش اول مربوط به عصر هخامنشی است و در محل تلاقی دو رودخانه شاپور و دالکی قرار دارد و بعد از کاخ کوروش بنا شده و فاقد ظرافت ها و ترکیب خاص رنگ های سیاه و سفید کاخ های برازجان و پاسارگاد است. ظاهر کاخ سنگ سیاه از لحاظ سبک هنر معماری و ترکیب رنگ های سیاه و سفید و مشخصات ظاهری آن، نشان می دهد که این کاخ بعد از کاخ برازجان ساخته شده است. تالار مرکزی این کاخ شبیه به کاخ آپادانا است و دارای ۱۰ (به قولی ۳۶) ستون است و در دو ردیف پنج تایی که به سبک و پلان و نقشه های هخامنشی ساخته شده و مخصوصاً قابل انطباق با پاسارگاد و برازجان می باشد، اما در رعایت رنگ پایه ستون ها، با این دو محل تفاوت دارد و استفاده از بست های دم چلچله ای بر روی یکی از پایه ستون های این کاخ، قدمت آن را بعد از پاسارگاد و برازجان نشان می دهد. در ساخت کاخ بردک سیاه، از دو نوع سنگ سیاه و روشن استفاده شده و جنس و رنگ سنگ های استفاده شده در ساخت این کاخ، در نوع خود منحصر بفرد است. این اثر، در سال ۱۳۸۰، با شماره ثبت ۴۰۴۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این رودخانه، از ارتفاعات بین دریاچه فامور و دشت ارژن در غرب شیراز سَرچشمه می گیرد و پس از عبور از شهرستان کازرون و دریافت آب رودخانه های سرخون و شیرین رود، به جانب جنوبِ غربی جریان می یابد و وارد دشتستان می شود. جغرافی نویسان قدیم، از این رود بنام رود اخشین یاد کرده اند. رود دالکی پس از مشروب نمودن اراضی، به جریان خود ادامه داده و پس از وارد شدن آب چشمه های گوگردی که از کوه های مجاور آن سَرچشمه گرفته و به آن سرازیر می شود، در محلی بنام چم درواهی به رودخانه شاپور متصل شده و در نزدیکی روستایی بنام رمله، به خلیج فارس می ریزد.

این روستا، در محدوده کوه کیسگان واقع است و یکی از روستاهای دارای ظرفیت های بالا در جذب گردشگر می باشد. وجود چشمه شیرین و گوارا، باغ و بوستان ها و مرکبات، کوه ها و تپه های سَرسبز و پوشیده از درختان بنه کوهی، کلخنگ، بادام کوهی (الوک) و انواع گیاهان دارویی، وجود چندین آسیاب قدیمی، از جاذبه های زیبا و منحصر بفرد این روستا است. این روستا دارای باغ های فراوان و زیبایی است که باعث تصفیه هوا و به وجود آوردن یک آب و هوای همیشه دل نشین شده است. تنگ فاریاب، نزدیک سه کیلومتر طول دارد. سَرتاسَر این تنگه زیبا، از باغات لیمو و نخل پوشیده شده است. این زیبایی های طبیعی، از آن جا اهمیت دو چندان پیدا می کنند که در استان گرم و خشک بوشهر واقع شده اند.

رود فاریاب، نام روستایی نزدیک به خط مرزی با استان فارس است. شاید کم تر روستایی در جنوبِ ایران به زیبایی روستای رود فاریاب باشد. طبیعت منحصر بفرد این روستا، آن را به یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی جنوبِ ایران تبدیل کرده است. رود فاریاب، منطقه ای کوهستانی است و هوایی گرم دارد. آب آن از چشمه تأمین می شود و محصولش غلات و خرما و مرکبات و میوه و شغل اهالی، زراعت و باغبانی و دامداری و صنایع دستی از قبیل گلیم و قالی بافی است. رودخانه رود فاریاب که از کوه های گیسکان سَرچشمه گرفته و پس از گذر از دهکده تنگ فاریاب، موجب ایجاد طبیعت زیبای منحصر بفردی در تنگ فاریاب گشته و پس از گذر از تنگ فاریاب و ایجاد باغ ها در مسیر خود، از آبشار رود فاریاب سرازیر و پس از گذر کیلومترها به رودخانه دالکی متصل می شود.

آتشکده چم نرگسی، مربوط به دوره ساسانیان است و در منطقه پشت کوه واقع شده است. این اثر، در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۶۵۰۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

منطقه گردشگری بنگه و شیرینه، یکی از زیباترین و کم نظیرترین مناطق گردشگری و زیست محیطی در استان بوشهر است. وسعت این منطقه گردشگری که دارای چشمه آب، باغ های خرما، درختان جنگلی کنار، بادام و گیاهان دارویی است، بیش از ۱۰۰ هکتار است.

روستای باغان با طبیعت زیبا و سَرسبز، جنگل های طبیعی و بکر و باغ های گوناگون با درختان میوه همچون درختان انار، لیمو ترش، ترنج، خرما و بعضاً لیمو شیرین و انگور که از جوی های آب شیرین رودخانه باغان تغذیه می شوند، بسیار دیدنی است. وجه تسمیه روستای باغان به دلیل وجود مرکبات و باغات فراوان و درختان نخل در قدیم که اکثر مردم منطقه جنوب با معضل خشک سالی و قحطی روبرو بوده اند، می باشد. این روستا، یکی از آباد ترین و سَرسبز ترین مناطق در جنوب استان بوشهر است و با توجه به فراوانی آب شیرین تا سال های نَه چندان دور، یکی از گونه های بذر برنج مشهور به چمپا، در این روستا کشت و جزو سبد غذایی مردم این دیار بوده است. روستای باغان دارای ۱۱ رشته قنات است که یکی از این رشته قنات ها، حیدر آباد است که با ۳۶۰ حلقه چاه، از پُر آب ترین قنات های ایران بشمار می رود و دارای چشم انداز بسیار زیبایی است. روستای باغان از چهار طرف، در میان کوه های بلند محصور است. شغل مردم روستا، کشاورزی و دامداری است که در سال های اخیر، به کشت محصولات جالیزی و گوجه فرنگی روی آورده اند.

ساحل بندر دَیر، یکی از زیباترین مکان های ساحل و دریا می باشد. سه اسکله اصلی معروف آن، صادر کننده و تأمین کننده ماهی و میگو به داخل و خارج کشور است. بندر دیر در قدیم، حاکم نشین دشتی بوده است. هوای آن نیز از بسیاری از بندرهای دیگر پیرامون بهتر است. لنگرگاه آن در ژرفایِ ۷ متری و مسافت یک کیلومتری از خشکی قرار دارد و پناه خوبی نسبت به باد شمال دارد. قایق و لنج برای گشت دریایی بازدید کنندگان از مقابل درب ورودی بزرگ ترین بندر صیادی ایران، آماده پذیرش مسافران برای خروج از اسکله و گشت در کناره ساحل زیبای دیر است. بندر دیر به نسبت وسعت خود، دارای یکی از زیبا ترین سواحل استان بوشهر است که در جنوب کشور، کم تر ساحلی را می توان یافت که به وسعت سواحل دیر قابل استفاده و بکر و دیدنی باشد و مسافران بتوانند با آرامش و دور از غوغاهای دیگر، در آن به استراحت بپردازند.

گرگم، نام درخچه ای است که در اطراف و در داخل تنگه رشد می کند و این تنگ نام خود را از این گیاه گرفته است. جنس سنگ های این تنگه، عموماً آهک و مارن بوده و در دوران سوم زمین شناسی یعنی در دوره ترشیاری به وجود آمده است. تنگ گرگم، در دامنه جنوبی رشته کوه های زاگرس و در حاشیه خلیج فارس قرار گرفته و دارای آب شیرین و گوارایی است.

این قلعه، در قلعه حصار آقا خان لیرادیِ دیلم قرار دارد که بین سال های ۱۲۹۵ تا ۱۳۰۰ ه.ق، توسط آقا خان لیرادی و حاکم دهقان لیرادی ساخته شده است. این ساختمان را آقا خان لیرادی به عنوان منزل شخصی و حصار نظامی استفاده می کرده است و تا سال ۱۳۱۷ ه.خ، همراه با عائله خود در این قلعه زندگی می کرد و از سال ۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ ه.خ که حکومت مرکزی او را به تهران احضار و بازداشت کرد، قلعه توسط احمد شاه خان و به نیابت از آقا خان، نگهبانی و رتق و فتق امور آن انجام می گرفته است. مساحت قلعه، ۴ هزار متر مربع است و دارای چهار برج است که محل نگهبانی تفنگ چیان خارک بوده است. قلعه دارای ۱۵ اتاق و یک حمام است که حمام دارای خزینه بوده و همیشه آب گرم داشته است. ارتفاع ساختمان بیش از ۷ متر است. این بنا، از قلاع زیبای حاشیه خلیج فارس است که در بزرگی و وسعت، چشم گیر است.

از مناطق دیدنی شهرستان عسلویه، می توان به طبیعت و آثار تاریخی روستای بندو و ساحل زیبای روستای بنود اشاره کرد. هر کدام از این روستاها، ویژگی های منحصر بفردی از لحاظ گردشگری و اماکن دیدنی دارند. شغل بسیاری از مردم این دو روستا، صیادی، کشاورزی و دامداری است. ساحل زیبا، درختان و نخل ها، چشمه ها و آثار تاریخی، از ویژگی های این دو روستا است. روستای بنود، منطقه ای بسیار مستعد برای صیادی، گردشگری و انجام ورزش های ساحلی است. بندر بنود، دارای جاذبه های گردشگری و تفریحی زیادی مانند ساحل زیبا و بکر است. شهرک سینمایی زیبایی وجود دارد که حتماً گردشگران از آن بازدید می کنند و همچنین مکانی مذهبی و تفریحی برای رفاه حال مردم، صیادان و گردشگران در دل ساحل وجود دارد. زبان مردمان بومی این روستا، عربی و اکثریت جمعیت آن از مسلمانان و پیرو مذهب اهل سنت هستند. روستای بندو از نظر تاریخی، دارای قدمت بسیار زیادی است که بقایای آب گیر ساسانی، آسیاب های آبی بندو، سد بندو و چشمه نهیر، از معروف ترین آثار دیدنی و تاریخی این روستا است.

سایت خانه های اعیانی سیراف، تنها سند باستان شناسی از یک محله یا کوچه در تاریخ ایران است. این کوچه که قطعاً بخشی از یک منطقه از شهر سیراف قدیم است، طی کاوش های باستان شناسی در سال های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۳ م کشف شده است. از بقایایی که از دل خاک بیرون کشیده شده، سامان بندی یک کوچه کاملاً مشخص و تعریف شده است. این کوچه که کوچه های باریک تری را در خود دارد، می تواند تعریف دقیقی از خانه های تاریخی سیراف باشد. این کوچه، مربوط به دوره دوم شکوفایی سیراف یعنی سده های سوم تا ششم هجری قمری است. نکته شاخص در این خانه ها که قدمتی هزار ساله دارند، حیاط مرکزی ساده و بدون پیچیدگی است. ورود به حیاط مرکزی اگر خانه در مسیر و لبه مستقیم معبر باشد، مستقیم و بی هیچ چرخشی است. به عبارت دیگر، تعریف خانه های کنار کویر را در این خانه ها نداریم. اندرونی و بیرونی نداریم. شاید این امر، ناشی از شرایط اقلیمی یا شاید متأثر از فرهنگ حاکم بر بندر باشد. این اثر، در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۲۳۳۲۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

دهکده زیبای مال قائد، در فاصله کم تر از پانصد متری شمال شهر گناوه قرار دارد. این روستای توریستی بیش از چهار هزار نفر جمعیت دارد و دارای چشم اندازی دل پذیر و زیبا از چهار جهت است. این روستا از شمال، به باغ های سَرسبز و خرم مرکبات و نخلستان و روستای قلعه حیدر و از جنوب به روستای مال خلیفه، سربست و شهر گناوه منتهی می شود و چون بر بلندی واقع شده، کاملاً به شهر گناوه مشرف است. روستای مال قائد، آثار باستانی و اماکن دیدنی زیادی دارد. ساحل صخره ای یکی از این آثار است. زیباترین ساحل صخره ای در تمام جنوب کشور در مال قائد دیده می شود. موج های ساحل، حفره ها و غارهایی در ساحل ایجاد کرده اند که هر کدام از آن ها، چندین تَن را در خود جای می دهد و نظر هر بیننده ای را جلب می کنند. در شمال روستا بر روی صخره ای بلند، پناهگاه صخره ای مال قائد قرار دارد که در آن دو دهنه غار مانند به موازات همدیگر وجود دارد که در انتهای یکی از غارها حفره ای وجود دارد که بصورت مورب رو به پایین رفته و به غاری دیگر وصل می شود و هنوز هدف از ساختن این غار که توسط انسان ساخته شده، مشخص نشده است. در ایام نوروز، جشنواره باشکوه مجسمه های شنی در این دهکده توریستی برگزار می شود.

کوه پردیس جم، در نیمه راه سیراف به جم قرار دارد. محلی ها و ساکنان قدیمی دشتستان بزرگ به کوه جم، پوز یا پدری می گویند، چون قله این کوه شبیه پوز است، اما در کتاب اوستا از این منطقه به "ور جم کرد" نام برده می شود، به همین دلیل نام جم نیز بر آن گذاشته شده است. این منطقه، با قرارگیری در ارتفاعِ ۷۰۰ متری از سطح دریا و در نزدیکی خلیج فارس، آب و هوای مطلوبی جهت پرورش گیاهان و درختان فراهم آورده است و همچنین رطوبت ملایم آن، این منطقه را به یکی از خوش آب و هوا ترین مناطق جنوب ایران تبدیل نموده است. درمورد کوه پردیس، شایعه های متعددی بر سر زبان ها است و خواص عجیبی به این کوه نسبت داده می شود. از جمله این که این کوه، نزدیک ترین نقطه زمین به خورشید است و به همین دلیل ویروس HIV بر روی آن رشد نمی کند. کوهنوردی در این کوه، باعث درمان مبتلایان به بیماری های سرطان و ایدز می شود. از عسل بدست آمده از اطراف این کوه، برای ساختن داروی اَدویل استفاده می شود؛ قدرت مغناطیسی این کوه به قدری است که خودروهایی را که از کنار آن رد می شوند، به سوی خود جذب می کند و باعث تصادف آن ها به کوه می شود و این که منبع بزرگی از آب در لایه های زیرینِ این کوه وجود دارد. این شایعه ها، در وب گاه ها و رسانه های متعددی تکرار شده است، در حالی که همگی آن ها اثبات علمی ندارد.