گشتول

خانه آقا زاده و بادگیر آن، مربوط به دوره قاجار است و متعلق به سید حسین ابر قویی است که از ثروتمندان ابر کوه بوده است و ۸۲۰ متر مربع، مساحت آن است. خانه، در سه جبهه ساخته شده است تا ساکنان آن، بر اساس شرایط آب و هوایی فصل های مختلف سال، در بخش های مختلف آن، ساکن شوند. بادگیر این خانه، یکی از بادگیرهای اصیل و زیبای ابر کوه محسوب می گردد که ۱۸ متر ارتفاع دارد و مساحت آن، ۱۸ متر مربع است و در دهانه بادگیر، ۱۹ دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دوم، هماهنگی و ارتباط دارد. این بادگیر، می تواند تنظیمات هوا را، حتی در زمانی که هیچ بادی نمی وزد، انجام دهد. این بادگیر، بَر خلاف اکثر بادگیرها، دو طبقه است. کلاه فرنگی آن، بصورت مقرنس کاری شده است و به نحوی طراحی شده است که نور، آسان تر وارد خانه شود و فضای خانه، روشن تر جلوه کند. این اثر، در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵، با شماره ثبت ۱۸۳۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

یکی از زیباترین کبوتر خانه ها، در میبد ساخته شده و قدمت آن، به دوران قاجاریه بَر می گردد که دارای چهار هزار لانه کبوتر است و با سبک استوان ها و با ارتفاع حدود هشت متر و معماری اصیل یزد، ساخته شده است. کبوتر خانه ها، برای گردآوری کود کبوترها و دیگر پرندگان، جهت مصارف کشاورزی، ساخته می شده است، زیرا کود کبوتر در گذشته، استفاده های بسیاری در صنعت، از جمله صنعت دباغی، چرم سازی و ساخت باروت داشته است. از این رو، شاه عباس صفوی، مالیات نسبتاً سنگینی بر کبوتر خانه ها بست. این کبوتر خانه، که یکی از زیباترین مکان های گردشگری میبد است و میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی در فصول سال است، در گذشته، با خشت خام و گِل ساخته شده است. یکی از ویژگی های این بنا، خط سفید دور برج است که علاوه بر کمک به جذب کبوتران، مانع نفوذ خزندگان به داخل برج می شده است. نوارهای گچی اطراف دیوار، تله مارگیر، گنبد کنگره ای و طاق بندی با گچ بری های خاص، از دیگر ویژگی های این برج است. چهار برج کنار هم و یک برج میانی، در بالای بنا قرار گرفته است که محل ورود و خروج کبوتران ساخته شده است. این اثر، در سال ۱۳۶۴، با شماره ثبت ۱۶۹۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

دخمه زرتشتیان را، با نام برج خاموشان و برج سکوت نیز می شناسند. این دخمه، روی یک کوه رسوبی و کم ارتفاع، به نام کوه دخمه قرار گرفته است. کارکرد این برج، برای دفن جنازه ها بوده است. در گذشته دور، جنازه ها را بالای برج می گذاشتند تا خوراک پرنده ها شود. بعدها استخوان ها را در چاهی می ریخته اند. این کار، برای جلوگیری از آلوده شدن خاک بوده است، اما از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداخته اند، استفاده از دخمه متروک شده است. سطح داخلی برج خاموشان، بصورت پهنه مسطح و گردی است که تمام آن، با تخته سنگ های بزرگ پوشیده شده و از سه بخش زنانه، مردانه و بچگانه تشکیل شده است. مردها را در بخش انتهای دخمه و نوار دایره ای که به دیوار اطراف دخمه چسبیده، دفن می کردند و بخش میانی، به زن ها تعلق داشت. یک نوار دایره ای دیگر هم، بعد از نوار زنانه وجود دارد که جایگاه کودکان بوده است. وسط فضای میان تهی دخمه، چاهی وجود دارد که به استودان معروف است و استخوان های به جای مانده از اجساد را داخل آن می ریختند. سرپرستی این دخمه ها را، انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.