گشتول

این سراب، در داخل یکی از دره های کوه گرو قرار گرفته است. دبی متوسط این سراب، حدود نیم متر مکعب در ثانیه برآورد شده است. درختان این سراب، از نوع چنار و بید هستند و یک درخت تنومند و کهن سال چنار، که قدمت آن به دوره صفویه می رسد، در ابتدای سراب خود نمایی می کند. سراب کنگاور کهنه، مکان تفریحی بسیار زیبایی است که روزانه تعداد زیادی خانواده برای گذران اوقات فراقت خود، به این مکان می آیند.

روستای هیزج، از جمله روستاهای مهم محسوب می شود که بر اساس مطالعات باستان شناسی صورت گرفته بر روی تپه تاریخی روستای هیزج-که منطقه مسکونی قدیمی روستای هیزج بوده است-قدمت این روستا، به سده های هشت و نُه هجری قمری و یا حتی قبل تر از آن می رسد. در دوران صفوی، این روستا محل سکونت مردمان سنی مذهب بوده است و از آبادانی خوبی نیز برخوردار بوده است که بعدها با به قدرت رسیدن دوباره شیعیان در ایران، تغییر مذهب دادند و یا از روستای هیزج خارج شدند، زیرا که در حال حاضر، تمامی ساکنین این مناطق شیعه مذهب هستند.

میدان امام، که میدان مرکزی همدان می باشد، میدان تقریباً بزرگی است که امروزه به میدان امام همدان معروف است. میدان امام، مربوط به دوره پهلوی می باشد، اما با این وجود، هنوز هم موقعیت ارتباطی خود را با خیابان ها و بازار همدان حفظ نموده است. طراحی و اصول خیابان کشی یا انشعاب خیابان ها از این میدان، به نحوی است که هر چه شهر گسترده تر می گردد، باز غیر مستقیم، زیر نفوذ همین میدان مرکزی شهر است. نقشه این میدان، در سال ١۳۰۷ ه.خ، توسط معمار شهرساز آلمانی، به نام کارل فریش تهیه گردیده است و بین سال های ١۳۰٩ تا ١۳١٢ ه.خ، ساخته شده است. ساختمان های اطراف میدان، شبیه ساختمان های میدان حسن آباد تهران و به سبک باروک-سبکی که در قرن نوزده و بیست میلادی در اروپا معمول بوده-ساخته شده است. از میدان امام، شش خیابان سی متری منظم با زاویه شصت درجه، منشعب می شود. این خیابان ها، در محل اتصال به میدان امام خمینی و در دو طرف، دارای گنبدهایی با پوشش های فلزی می باشند که دوازده تابلو، به نام دوازده پیشوای دینی شیعیان، در کنار آن ها دیده می شود. چنین شهرهایی در جغرافیای شهری، شهرهای شعاعی با دوایر متحد المرکز نامیده می شود که در ایران، تنها میدان امام خمینی همدان چنین است. این اثر، در تاریخ ٢٢ تیر ١٣۷٩، با شماره ثبت ٢۷١٢، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این کلیسا، در سال ۱۶۷۶ م، توسط جمعی از ارامنه اصفهان و نیز مهاجران و تجار ارمنی روسیه که در همدان ساکن شدند، ساخته شده است که در محوطه تاریخی تپه باستانی هگمتانه واقع شده است. داخل کلیسا، چهار ستون مدور وجود دارد که با قوس های جناغی به یکدیگر متصل شده اند. نمای داخلی این کلیسا، آجری بوده و در نمای بیرونی، خشت نیز به کار رفته شده است و دارای طاق نماهایی با قوس هلالی برای زیبا سازی می باشد. برج ناقوس این کلیسا، به شکل مدور با بهره گیری از سبک گنبدهای رک ساخته شده است. این اثر، در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷، با شماره ثبت ۲۲۳۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

کلیسای کاتولیک حضرت رفائیل، در سال ۱۹۵۶ م تأسیس شده و فعال می باشد و مسیحیان همدان، مراسم مذهبی خود را، روزهای یکشنبه هر هفته، بطور آزادانه به جای می آورند.

امام زاده سید مجدالدین علوی (ع)، معروف به امام زاده خضر (ع)، به فاصله ۹ پشت، به امام حسن مجتبی (ع) می رسد و بنای آرامگاه، بر روی تپه خضر واقع شده است. این تپه، از گذشته های دور، به ویژه از دوره سلجوقیان، به سبب داشتن زیارتگاه و بقعه خضر، مورد احترام بوده است. محراب امام زاده، از نظر گچ بری، از آثار نفیس هنری است و از ۴ مستطیل تو در تو، به فاصله تقریبیِ ۲۰ سانتی متر تشکیل شده و فاصله مستطیل ها با گُل های بالا رونده پیچ در پیچ، پُر شده است. مصالح به كار رفته در ساخت این بنا، آجر با ملاط ساروج است و سطوح داخلی، كاملاً با گچ، سفید كاری شده است. دلیل نام گذاری این امام زاده به امام زاده خضر، این است که گفته شده حضرت خضر (ع)، در این مکان دیده شده است.

مسجد شالبافان، مربوط به دوره قاجار است که در دهه محرم، به عنوان حسینیه استفاده می شود و در آن به سوگواری امام حسین (ع) می پردازند. این مسجد، کاملاً آجری و فاقد هر گونه تزئینات است. این اثر، در تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۴۵۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

مجتمع اقامتی عباس آباد، در سال ١۳٩۴ ه.خ، در تپه های عباس آباد همدان، به بهره برداری رسید و دارای ١٠ ویلا دوبلکس دو خوابه است.

کوه گرمه، در ارتفاعِ ۲۲۰۶ متری از سطح دریا قرار دارد و در ادامه کوه های زاگرس می باشد و آثاری از زمستان در آن دیده نمی شود. این کوه، در بیش تر روزهای سال، دارای تابش مستقیم خورشید بوده و برف های پوشاننده این ضلع کوه، حتی در زمستان ها نیز، دوام چندانی ندارند. از این رو مردم ملایر، نام این کوه را، کوه گرمه گذاشته اند.

آب انبار شیخ علی خان، دومین آب انبارِ مسقفِ کشور و نمونه ای کم نظیر از آب انبارهای ایران است. این بنا، توسط شیخ علی خان زنگنه-والی خیر و نیکوکار این منطقه-احداث و وقف شده تا عموم مردم از آن بهره مند شوند. از نظر معماری، آب انبار، از چندین قسمت مختلف و مرتبط با یکدیگر از قبیلِ جلوخان و سَر دَرِ ورودی، مخزن و پاشویه تشکیل شده است. آب انبار، دارای مخزنی با پلان مستطیل شکل است. بخش اصلی بنا، شامل مخزن بزرگی به ابعاد ۲۰ در ۱۲ متر است. در رابطه با فضای مخزن آب انبار، شاید بتوان گفت که به لحاظ بزرگی فضا و گنجایش، در بین آب انبارهای تاریخی ایران، شاخص می باشد؛ این فضا، مستطیل شکل ساخته شده و متشکل از ۵ طاق چشمه در هر کدام از طرفین مخزن، که هر کدام مساحتی معادل با ۱۰ متر مربع دارند و ۵ طاق کژاوه ای شکل در وسط، که جمعاً مخزن بزرگی را به گنجایش ۵۰۰ متر مکعب به وجود آورده است. آب مورد نیاز مخزن، از محل یک رشته انشعاب قنات و آب جاری که بنام "آب ده شهر آب" معروف بوده، تأمین می شده است. این اثر، در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶، با شماره ثبت ۱۸۷۳، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای مُلهَم دره، در دره های شمالِ غربی الوند و دامنه کوه آلمو بلاغ واقع شده است. این روستا، دارای رودخانه ای بسیار زیبا و دیدنی است که از چهل چشمه سَرچشمه می گیرد و دارای باغات میوه و تاکستان های انگور است و محصولات این روستا در سطح استان، شهرت خاصی دارند. این روستا، در هر فصل، زیبایی خاص خودش را دارد. از جاذبه های دیگر این روستا علاوه بر جاذبه های طبیعی اش، وجود معادن و سنگ های متنوع ساختمانی است. بافت تاریخی روستا، دره های سَرسبز و کم نظیر و رویش گیاهان دارویی، از ویژگی های دیگر این روستا می باشد.

کاروانسرای تاج آباد، در کنار جاده همدان-کرمانشاه و بر سر راه زائران اباعبدالله الحسین (ع) قرار گرفته و از کاروانسراهای مهم استان و مربوط به عهد قاجار می باشد. این کاروانسرا، با طرح پلان مدور و اتاق های متعدد جهت استراحت مسافران و خرید و فروش اجناس بوده است. از دیگر امکانات آن، چاه آب جهت شرب، شستشو و همچنین سیراب نمودن چارپایان می باشد. این کاروانسرا، توسط خیرین آن دوره، به نام های بانو جهان قاجار و میرزا علی نقی ساخته شده است. این اثر، در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۷۶، با شماره ثبت ۱۸۷۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

طبیعت زیبای روستای بهادر بیگ با چشم اندازهای زیبای کوه و جنگل و رودخانه و مراتعش، در همه فصول، زیبایی خاصی دارد و چشم هر بیننده ای را خیره می کند. رودخانه قره چای، از این روستا می گذرد و فصل بهار، بسیار پُر آب و دیدنی می شود. باغات انگور و کشمش بهادر بیگ و شیره انگور کاملاً طبیعی بانوان زحمتکش بهادر بیگ، از سوغات خوش مزه این روستا بشمار می رود.

پارک طبیعی و توریستی کمر بسته، با مساحت حدود ۱۵ هزار متر مربع، شامل جاذبه های دیدنی همچون چنارهای تاریخی می باشد. این پارک، در کنار بستر رودخانه و در یک دره بسیار خرم و با صفا قرار دارد. این محل، از جهت لطافت هوا و مناظر زیبای طبیعی و انبوه اشجار سر به فلک کشیده، از اماکن بسیار بی بدیل و کم نظیر است.

روستای اشتران، دارای بافت مناسب، جاذبه های گردشگری بکر و آثار تاریخی به ثبت رسیده همچون قلعه نظامی حمزه خان و چهار عمارت بازمانده از خان های عهد قجر است که در بالای تپه ای پوشیده از درختان قرار گرفته است. این روستا، دارای آب و هوای متفاوت در سال می باشد. مجموعه ای از خانه های اربابی، حمام و قلعه دفاعی واقع در مسیر مصفای کوهستانی همدان به تویسرکان و وجود باغ های گردو، از پتانسیل های گردشگری این منطقه است. در این روستا، درختان گردو زیادی وجود دارد و به عنوان یک منبع اصلی درآمد، برای مردم محسوب می شود.

این آبشار، در میان دره ای سَرسبز واقع شده است و از ارتفاعات سیاه کمر، واقع در سلسله جبال الوند، سَرچشمه گرفته و پس از ریزش به دره سرکان، رودخانه سرکان را تشکیل داده و مورد مصارف کشاورزی در این دره قرار می گیرد. ارتفاع آبشار، در حدود ۱۰ متر است و در ارتفاعِ ۲۳۳۰ متری از سطح دریا قرار دارد.

قره تپه، که قدمت آن به پیش از تاریخ بَر می گردد، یکی از قدیمی ترین استقرارهای بشری است. این آتشکده، بسیار زیبا و وسیع است. قره، به زبان تُرکی، به معنی سیاه است. این تپه، بصورت مطبق می باشد. هر طبقه، مربوط به سوزاندن و محل عبادت گروهی از اهالی در عهد ساسانیان بوده است. این اثر، در تاریخ ۱۱ شهریور ۱۳۸۲، با شماره ثبت ۹۸۷۹، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای تاریخی خوش آباد، دارای یک مسجد باستانی است که در حال حاضر نیز، مورد استفاده اهالی قرار می گیرد. قدمت این بنا، به دوره قاجاریه بَر می گردد. این اثر، در سال ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۷۱۴۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

شهر زیر زمینی سامن، در سال ۱۳۸۴ ه.خ، بطور اتفاقی، بر اثر اقدامات عمرانی کشف شد. مجموعه، در بستری از سنگ گرانیت، بصورت دست کَند ایجاد شده و تماماً در زیر معابر و منازل و ساختمان های اداری واقع است. مجموعه، شامل بیش از ۵۰ فضای کوچک و بزرگ است که با راهروهای متعددی به هم ارتباط دارند و در عمق های متغیر ۳ الی ۶ متری از سطح زمین قرار دارند. یکی از ویژگی های این مجموعه، وجود تدفین ها و بقایای انسانی متعددِ موجود در کف فضاها است. این امر، نشان دهنده این است که مجموعه، طی یک دوره زمانی نسبتاً طولانی، به عنوان مکانی مختص تدفین استفاده شده است. براساس مطالعات باستان شناسی، شهر پنهان، بیش از ۳ هکتار وسعت دارد. این اثر، در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۲۴۶۲۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

کوه سرده، در ارتفاعِ ۲۷۷۷ متری از سطح دریا قرار دارد. این کوه، پوشیده از برف و مه است و این یکی از شگفتی های تاریخ طبیعت است، چون این کوه، پشت به آفتاب قرار دارد و ارتفاع بیش تری نسبت به کوه گرمه دارد. بنابراین در بین اهالی شهرستان، به کوه سرده معروف است.

شهر هگمتانه را اقوام آریایی ماد بنا نهادند و آن را پایتخت نخستین شاهنشاهی ایرانی قرار دادند. این شهر باستانی، تپه بیضی شکلی است که در داخل محدوده شهر فعلی همدان واقع شده است. هگمتانه یا هنگمتانه، که به زبان پارسی قدیم به معنی محل تجمع بوده، ترکیبی از دو واژه "هنگ" به معنی "جا" و "متانه" به معنی "تجمع" است. هگمتانه، پایتخت شاهنشاهی مادها و پایتخت تابستانی ایران در زمان هخامنشیان و اشکانیان بوده است. این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم است. نتایج حفاری های تپه هگمتانه، آثار کشف شده حاکی از وجود یک شبکه منظم و پیشرفته آبرسانی در شهر حکومتی مادها و پارت ها می باشد. در فواصل بین کانال های آب رسانی، معابری به عرض ۳/۵ متری وجود داشته و کف این معابر، تماماً با آجرهای مربع شکل و منظمی مفروش بوده است. از جمله ویژگی های شهر باستانی هگمتانه، معماری و طرح و نقشه منظم این شهر بوده که در بین آثار باستانی به دست آمده، کم سابقه است. این اثر، در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰، با شماره ثبت ۲۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

گنبد علویان، یکی از شاهکارهای معماری و گچ بری بعد از اسلام است. این گنبد، یکی از یادمان های متعلق به اواخر دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری قمری است که توسط خاندان علویان، ابتدا به عنوان مسجد احداث شد و سپس در دوره های بعد، با ایجاد سردابی در زیرزمین، به مقبره آن خاندان تبدیل شد. علت نام گذاری این بنا به گنبد علویان، این بوده است که در گذشته های دور، دارای گنبد بوده، گر چه در اثر گذشت زمان، گنبد آن فرو ریخته است. از سوی دیگر، علاقه شدید مردم به سادات و دوست داران علی (ع) و مدفون بودن دو تَن از خاندان علویان در این بنا، از دلایل دیگر آن بوده است. بَر فراز ورودی و درون کادر مستطیل شکل، گچ بری های بَرجسته لانه زنبوری، شامل گُل و بوته های در هم پیچیده، به شکل زیبایی خود نمایی می کند. این اثر، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰، با شماره ثبت ٩۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.