گشتول

روستای برندق، در میان دره ای زیبا و سَرسبز که توسط کوه های آقداغ-دومین قله مرتفع استان اردبیل-و ارتفاعات پلنگ محصور شده است و ۱۰۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. مردمِ مهمان نواز و خون گرم روستای برندق، به زبان آذری تکلم می کنند و آیین آن ها اسلام می باشد. آبشار برندق که در نزدیکی روستا واقع شده و همچنین دامنه ارتفاعات آقداغ و پلنگ و نیز تفرجگاه های اطراف رودخانه های زال که از وسط روستا می گذرد و گل بند رود و چشمه های آب معدنی، از جمله جاذبه های طبیعی دیدنی این روستا بشمار می روند که در فصل های مختلف، زیبایی های بی نظیری دارند و چشم هر بیننده ای را جذب می نمایند. بارندگی های فراوان، منابع آبی سطحی با وجود دو رود زال و گل بند رود، خاک مساعد و مردم پُر تلاش، همگی سبب گشته تا مردمان این روستا به مشاغلی چون دامداری و کشاورزی مشغول شوند که از جمله محصولات کشاورزی این روستا می توان به حبوبات، برنج، گیلاس، آلبالو، انجیر، زرد آلو، گردو، انگور و غیره اشاره کرد. برندق، معرب پرندک است.

سرعین، یکی از مهم ترین مراکز استقرار چشمه های آب گرم در ایران است که با دما، خاصیت و ویژگی های درمانی خاصی از دل زمین می جوشند و هر سال در فصل تابستان، گردشگران بسیاری را از ایران و خارج از ایران به سوی خود جلب می کنند. آب گرم ساری سو، آب معدنی ارجستان، آب گرم ژنرال (جنرال)، گاومیش گلی، قهوه سویی، ساری سو، قره سو، پهنلی-سو، آب گرم چشم و مجتمع های آب درمانی سبلان، بش باجیلار و حمام طبیعی شفا، از چشمه های آب گرم این شهر هستند. استحمام در این چشمه ها، اثر آرام بخش دارد و باعث تسکین دردهای عصبی، رماتیسمی و عصبی مفصلی می شود. آب های گرم سرعین، جزو آب های کلر و بیکربناته کلسیک گازدار و خیلی گرم است و سیلیس فراوان دارد.

این روستای کوچک، در نقطه صفر مرزی با جمهوری آذربایجان قرار دارد و بهاری بسیار سبز و خرم و دل انگیز و تابستانی خنک و زیبا دارد. از نظر پوشش گیاهی، وضعیت نیمه جنگلی دارد و مکانی مناسب برای گردشگری می باشد. در قسمت شرق روستای افجه در فضای سبز چسبیده به روستا، درخت کهن سال گردو به قدمت ۵۰۰ سال (به گفته صاحب درخت) خود نمایی می کند که به علت کهن سالی، وسط بدنه این درخت خالی شده است و سه نفر را در خود جای می دهد. در هوای بارانی، چوپانان از این فضا برای دوری از خیس شدن استفاده می کنند.

دریاچه گیلارلو بعد از دریاچه شورابیل، دومین دریاچه بزرگ استان اردبیل محسوب می شود که گنجایش ۸ میلیون متر مکعب آب را دارد. سد گیلارلو، در سال ١۳۷۵ ه.خ، برای تأمین آب آشامیدن گرمی احداث شد که بعد از آن، با انتقال آب جعفر آباد به گرمی و رفع مشکل آب این شهر، دریاچه ایجاد شده پشت این سد از نظر گردشگری مورد توجه قرار گرفت و به علت موقعیت جغرافیایی و چشم انداز زیبا، در سال ١۳۸۶ ه.خ، به عنوان منطقه نمونه گردشگری معرفی شد. زیبایی طبیعت اطراف دریاچه، موقعیت جغرافیایی مناسب و قرار گرفتن در کنار جاده اردبیل-گرمی و بیله سوار، وجود آلاچیق ها و کمپ های اقامتی و امکانات تفریحی از جمله قایق سواری، گیلارلو را به قطب گردشگری این شهرستان تبدیل کرده است. آب دریاچه گیلارلو شیرین است و ظرفیت تولید ده ها تُن انواع ماهی سردابی را دارد و امکان ماهی گیری در این دریاچه، جاذبه های گردشگری آن را دو چندان کرده است.

منطقه باستانی معروف به شهر یری، در کنار رودخانه قره سو واقع شده است و وسعت این منطقه تاریخی، ۴۰۰ هکتار است و از سه قسمتِ دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل می شود. قدمت قلعه و معبد، به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به هزاره هفتم پیش از میلاد می رسد. در غرب محل تجمع سنگ ها، غاری قرار دارد که ساکنان محلی آن را قارا کوهبل نام نهاده اند. روبروی آن، چند تخته سنگ بر روی هم گذاشته شده است. منطقه یری، وسیع ترین منطقه تاریخی استان اردبیل و یکی از با اهمیت ترین مناطق پیش از تاریخ شمالِ غرب ایران است. این اثر، در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳٨۱، با شماره ثبت ۶۱۶۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

نام این روستا، برگرفته از دره ای است که این روستا در آن واقع شده است، دره موئیل با جهت جنوبی-شمالی، دارای چندین چشمه آب گرم معدنی شناخته شده از جمله آب گرم استخر موئیل، آب گرم ملیک سو، آب گرم قوتور سویی، آب گرم دو دو، آب گرم آق سو و غیره می باشد و علاوه بر این چشمه ها، رود خیاو چای که زیستگاه عمده ماهیان قزل آلای خال قرمز در منطقه می باشد نیز در این دره جریان دارد و گفتنی است دره موئیل که از دره های عریض و طویل منطقه سبلان بشمار می رود، زیستگاه دائمی کبک، بز، قوچ و میش وحشی نیز می باشد. روستای موئیل، در ارتفاعِ ۲۲۲۳ متر از سطح دریا واقع شده است و آب و هوایی کوهستانی دارد؛ به عبارتی، دارای تابستان های معتدل و زمستان های بسیار سرد است. روستای موئیل، دارای طبیعت بکر و زیبا، تفرجگاه، اطراقگاه عشایر، چشمه های آب گرم همجوار با سبلان، زیستگاه حیات وحش و مسجد قدیمی می باشد و شغل بیش تر ساکنان آن، دامداری، کشاورزی، پرورش زنبور عسل، صنایع دستی، تولید پنیرهای محلی و همچنین دیگر فعالیت ها و مشاغلی که تحت تأثیر مستقیم گردشگری و عشایر شاهسون است. این روستا به دلیل واقع شدن در مسیر کوچ عشایر شاهسون و همچنین قرار گرفتن در مسیر عبور و صعود کوهنوردان از تمامی نقاط دنیا به قله سبلان به عنوان راه صعود دوم، باعث شده که این روستا، گردشگران دائمی و فصلی به خود جذب نماید.

قشلاق تنگ، نام منطقه ای با طبیعتی بسیار زیبا است و یکی از مناظر کاملاً طبیعی و چشم نواز مشگین شهر بشمار می رود. زیبایی خلقت خداوندی در این منطقه، برای هر بیننده ای با اولین نگاه به آن پدیدار می شود. وجود سنگ ها و صخره های برافراشته که هر کدام همچون تندیس انسانی پا بَر جا، چشم هر بیننده ای را به سوی خود جذب می کند؛ دره ها و بیشه های طبیعی و آب و هوایی معتدل، این محل را به یکی از مناظر بکر خدادادی تبدیل کرده است که باید دید و از آفرینش آن لذت برد.

روستای لنگه بیز، در جداره مرز با جمهوری آذربایجان قرار دارد و در دل کوه های مرزی قرار گرفته، بطوری که تنها یک جاده سوارِ روِ ورود و خروج دارد. روستای تاریخی لنگه بیز، یکی از مناطق به واقع سِحر انگیز با مردمانی مهمان نواز و تلاش گر منطقه ارشقِ استان اردبیل می باشد که دارای بهاری خنک و پاییز و زمستانی بسیار سرد می باشد. در این روستا، آثار تاریخی و قلعه های فراوانی وجود دارد که نشانگر قدمت تاریخی این روستا می باشد. از جمله این قلعه های تاریخی، می توان به قیز قلاسی (قلعه دختران)، اوغلان قلاسی (قلعه پسران)، یالانچی باللی قالاسی (قلعه عسل دروغین) و باللی قلاسی (قلعه عسل) اشاره کرد.

قوزلو، نام سابق این روستا و گل چشمه، نام فعلی آن می باشد که در میان کوه هایی استوار قرار گرفته است و برای دیدن روستاهای اطراف و رشته کوه سبلان، باید بر روی این کوه های اطراف روستا مستقر شد و با دیدن این روستای کوچک ولی قشنگ و روستاهای اطراف و کوه ها و دشت ها و باغ ها، گوشه ای از عجایب الهی را نظاره گر شد. عمده فعالیت های این مردم عزیز، دامداری، زراعت و باغداری است و علاوه بر محصولاتی چون گندم و جو، میوه هایی مانند سیب و گردو و آلبالو و گیلاس و هلو و زرد آلو، در این جا تولید و به مراجع عرضه ارسال می گردد. در روستای زیبای قوزلو، چندین آثار باستانی و تاریخی وجود دارد، از جمله قلعه دیو (دیو قلعه سی)، شتر سنگی، غارهای متعدد و کوه های سنگی کوچک و بزرگ و درختان چند صد ساله، چشمه های آب طبیعی که گوارایی آبش را در هیچ کجای دنیا نمی توان یافت!

دریاچه زیبای دیگر سبلان که از نقاط شگفت انگیز این کوهستان بشمار می آید، دریاچه آت گلی است. با رسیدن به آب گرم مشهور مشابیل و یک راهپیمایی یک ساعته در میان انبوهی از چمن زارها و گُل ها و لاله های وحشی، مسافران می توانند خود را به لبه دره عظیم شیروان دره سی برسانند و از یک سرا شیبی تند آهکی پایین بروند. پس از رسیدن به کف این دره نیز، باید نیم ساعتی را به سوی شمال حرکت کرد و پس از عبور از سنگ های دره، دریاچه بزرگ و سبز رنگ آت گلی قرار دارد. با توجه به قرارگیری این تالاب در کنار شیروان دره سی، آب و هوا و ساختار جانوری و گیاهی آن متأثر از این دره شگرف بوده و بنابراین طبیعت بکر و بسیار زیبا و دیدنی در اطراف آن رقم زده شده است. این تالاب در فصول بهار و تابستان با توجه به آب و هوای بسیار مطبوع، محل استراحت و گردش بسیاری از گردشگران است. عمق متوسط تالاب، ۳ متر است و منطقه، جزو مناطق حفاظت شده استان بشمار می آید و ماهی های رنگین کمان قزل آلای آن، شهرت بسیاری دارد. طول تقریبی تالاب، ۱۲۰ متر و عرض آن در حدود ۳۰ متر است.

روستای اونار، از روستاهای تاریخی ایران بشمار می رود که بر روی تپه ای ساخته شده که در دو سوی آن، رودخانه اونار چای جاری است و بر اثر آبیاری این رودخانه، باغ های سَرسبز و مراتع دل انگیزی در خود روستا و اطراف آن بوجود آمده است. رودخانه اونار چای، از دامنه کوه سبلان سَرچشمه می گیرد و غیر از باغات و مراتع روستای اونار، زمین های چند روستای اطراف را هم سیراب می کند. وجه تسمیه نام اونار، بدان علت است که در این روستا چندین آسیاب آبی وجود داشته که آثار آن ها هنوز هم پا برجا است و اهالی این روستا و روستاهای اطراف برای آرد کردن گندم خود، از این آسیاب های آبی استفاده می کرده اند و چون در زبان ترکی به آرد اون گفته می شود، استعمال کلمه اوننار (آردها)، سبب نام گذاری این روستا بوده است. در این روستا، آثار متعدد تاریخی از جمله قبرستان پیر بابا، درخت چنار، قلعه بربر و تپه های تاریخیِ ال له ور، سلاخ خانه و مصلی و دیده بان وجود دارد. مقبره سید جعفر از نوادگان امام موسی کاظم (ع) نیز در این روستا قرار دارد. مردم آن، به زبان ترکی سخن می گویند و پیرو مذهب اثنی عشری هستند.

در روستای انار، گورستانی تاریخی وجود دارد که سنگ قبرهای متنوع آن از نظر شکل و جنس و نوشته های متعدد، جالب توجه است. زیباترین این سنگ ها عبارتند از یک جفت سنگ قبر افراشته به ارتفاعِ ۱/۶۲ متر که دارای نوشته ای است. در زیر سنگ نوشته ها، محراب است و در بالای لچک آن، دو گُلِ هفت پَر نقش یافته است. در بالای نوشته ها، ساقه و بالای آن، کلاهکی با ۱۲ تَرک شبیه کلاه دراویش وجود دارد و شهادتین با کلام «علی خلیفه اللّه» منقور است. روی سنگ گورهای موجود در این گورستان، نشانه هایی همچون ستاره شش پَر، تصویر چکش ساده و جز آن دیده می شود.

همجواری این تفرجگاه با رودخانه آغلان و ایجاد برخی از زیر ساخت ها و امکانات گردشگری و عبور جاده بین شهری اردبیل-تبریز و نزدیکی به شهر توریستی سرعین، بر اهمیت این مکان به عنوان یک فضای تفرجگاهی می افزاید. وجه تسمیه این مجموعه، از چشمه سارهای جوشان در یک محدوده وسیع است. بولاغ لار، مجموعه ای از چشمه های متعدد با دبی بالا در یک محدوده نَه چندان وسیع می باشد. آب تمام چشمه ها، در مسیر کوتاهی به همدیگر متصل و از طریق نیر چای (رودخانه آغلاغان) که از شهر نیر می گذرد، به بالخ لو چای تخلیه می شود. مساحت این منطقه، ۲۸۵ کیلومتر مربع است که حدود یک پنجم مساحت نیر را شامل می شود. این منطقه همه ساله با توجه به افزایش ورود گردشگر، در شهریور ماه میزبان جشنواره آش های سنتی منطقه می باشد.

سد یامچی، در مدت هشت سال با سیصد میلیارد ریال سرمایه گذاری، از سال ۱۳۷۴ ه.خ آغاز شده و در سال ۱۳۸۲ ه.خ به پایان رسیده است. حجم آب ذخیره شده در این سد، ۹۵ میلیون متر مکعب می باشد. در حال حاضر از آب این سد، برای تأمین آب آشامیدنی شهر اردبیل و آبیاری اراضی پایین دست سد استفاده می شود. طول تاج این سد، ۸۳۰ متر، عرض آن، ۱۲متر و ارتفاع آن از پی، ۶۷ متر می باشد. ارتفاعات اطراف سد و نیز طبیعت زیبای اطراف آن، مکانی مناسب برای تفریح و استراحت می باشد. اطراف این سد، به عنوان منطقه نمونه گردشگری با درجه ملی مورد تصویب قرار گرفته است.

منطقه نمونه گردشگری خیاو تا گیردولی، شامل زمینی به مساحتِ ۱۳۰۰ هکتار است و بزرگ ترین پروژه گردشگری استان اردبیل است. این مجموعه گردشگری شامل تالارهای پذیرایی، سوئیت های اقامتی، سایت بالن سواری و ورزش های هوایی، رستوران گردان و بازارچه صنایع دستی، شهربازی و دیگر امکانات مختلف تفریحی و خدماتی است و فرصتی برای گردشگران فراهم می شود تا از ارتفاعِ ۸۰ متری، نظاره گر زیبایی های دامنه های سبلان شوند.

مسجد جنت سرا، بصورت فضای هشت ضلعی طراحی شده و فاقد محراب است. چنین به نظر می رسد که فضای جنت سرا، بیش تر برای انجام مراسم صوفیانه و گرفتن مجالس سماع عارفانه بوده و سنگ میدان یا میدان داشی آن، هنوز در مجموعه بقعه شیخ صفی الدین موجود است. مسجد جنت سرا در گذشته دور، دارای سقف گنبدی بوده که پس از فرو ریختن در دوره قاجاریه، سقفی چوبی و مسطح روی آن ایجاد شد که بر ۱۶ ستون چوبی استوار شده است. مسجد جنت سرا از نمای بیرونی، مشرف به صحن داخلی سَرسَرای عظیمی است که در مقابل آن، پنجره مشبک گره چینی نصب شده و در جناحین آن، دو نیم قوس در ورودی اتاق متولی قرار گرفته است. ظاهراً جنت سرا پس از آن که شاه عباس اشیای گران بها و کتاب های کتابخانه سلطنتی را به بقعه اهدا کرده، بصورت کتابخانه در آمده است.

گنبد اللّه اللّه، بر فراز آرامگاه برجی شیخ صفی قرار گرفته و در واقع، هسته مرکزی مجموعه بشمار می رود و به دست صدرالدین موسی ساخته شده است. نمای بیرونی آن، برج آجری استوانه ای شکلی به ارتفاعِ ۱۸ متر و محیطِ ۲۲ متر است که بر روی قاعده سنگی هشت ضلعی قرار گرفته و به گنبدی کم خیز و عرق چینی شکل در بالا ختم می شود. بر روی بدنه برج، با کاشی معقلی فیروزه ای رنگ، کلمه جلاله اللّه تکرار شده و بدین سبب آن را گنبد اللّه اللّه نامیده اند. قبر شیخ، در وسط محوطه هشت ضلعی درون آرامگاه با صندوق چوبی منبت و خاتم کاری نفیسی پوشیده شده که در گذشته مرصع به جواهرات بوده است.

یکی از جاذبه های طبیعی اردبیل، دریاچه شورابیل می باشد که نتایج مطالعات زمین شناختى نشان مى دهد که قدمت این دریاچه از دریاچه ارومیه بیش تر است. آبِ آن در گذشته، شور و حتى براى مصارف کشاورزى نیز غیر قابل استفاده بود، ولی امروزه با احداث بند انحرافی و کانال آب از رودخانه بالخلو، ضمن ذخیره ده میلیون متر مکعب آب کشاورزی و صنعتی در آن، سد خاکی قوری چای را نیز تغذیه می کند و با افزودن آب شیرین به آن، از شوری آن کاسته اند، بطوری که نوعی ماهی قزل آلا بنام رنگین کمانی در آن پرورش داده می شود و گستردگی آن به ۱۸۰ هکتار افزایش یافته است. کناره هاى دریاچه شورابیل، از جمله مراکز عمده جذب جهانگرد درون شهرى در سال هاى گذشته بوده است. این دریاچه، دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است که از آن جمله می توان به امکانات قایق رانی، پیست دو و میدانی، پیست دوچرخه سواری، باغ وحش، تعدادی هتل، یک شهربازی و رستورانی در وسط دریاچه اشاره کرد.

منطقه گردشگری کپز، یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری در مشگین شهر است که در مسیر اردبیل به مشگین شهر قرار دارد. اقلیم مناسب در فصول بهار و پاییز، صخره های بزرگ و رفیع و قرارگیری آن ها بصورت یکنواخت، از ویژگی های این منطقه جذاب گردشگری است. همچنین طبیعت زیبا و بکر پیرامون دره کپز به دلیل بهره مندی از پوشش گیاهی ویژه و نیز حضور درختان میوه ای همچون تمشک و زالزالک، بر زیبایی این منطقه از استان اردبیل افزوده است.

بقعه سید امین الدین جبراییل یا بقعه کلخوران، آرامگاه پدر شیخ صفی الدین اسحق اردبیلی-جد سلاطین صفوی-است. بنای مقبره، متعلق به نیمه اول سده دهم هجری قمری، در وسط محوطه وسیع و با صفایی که مشهور به باغ شیخ است، واقع شده و تقریباً از لحاظ هندسی، دارای شکل چهار ضلعی است که طول آن ۱۹ متر و عرض آن ۲۰/۱۳ متر و از قسمت های حیاط بقعه، ایوان جلو بنا، رواق، بنای اصلی بقعه، حجرات و غرفه ها تشکیل یافته است. حیاط بقعه، حیاطی چهار ضلعی به شکل مستطیل است که دارای دو درب (ورودی و خروجی) بوده و در وسط آن، بقعه شیخ جبرائیل قرار دارد که دارای خیابان هایی سنگ فرش شده است که به موازی دیوارها و برای عبور و مرور کشیده شده است و دارای باغچه های متعددی است که درختان میوهِ فراوان دارد. این بنا، در محوطه مشجری به ابعادِ ۱۵۰ در ۲۰۰ متر قرار دارد که مقبره سید امین الدین جبرائیل بصورت یک هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته است. گنبد این بنا، جزو معدود گنبدهای سه پوسته ایران می باشد که بصورت خَش خاشی اجرا شده اند.