گشتول

قره چای، رودی است که از ارتفاعات شهرستان شازند، سَرچشمه گرفته و در مسیر خود، به استان همدان شده و در نهایت، به دریاچه نمک قم می ریزد. طول این رود، ۵۴۰ کیلومتر است. نام ایرانی این رود، پیش از نام ترکی آن، کلان رود بوده است. بر روی این رود، خانه بندها و سد های زیادی زده اند که مهم ترین آن ها، سد الغدیر ساوه، سد خنداب، بند انحرافی اناج و بند انحرافی گوره زار می باشد.

گنبد چهار سوق، که به تکیه چهار سوق معروف است، مربوط به دوره صفوی است و از یک ساختمان، که در چهار ضلع شمال و جنوب و شرق و غرب آن، چهار دالان داشته، تشکیل شده است که در قدیم، به چهار بازار، راه می یافته است. هشت ضلع دیگر این بنا، در داخل، بصورت حجره هایی بوده که در ایام دهه عاشورا، به عنوان تکیه از آن ها استفاده می شده است، به همین دلیل این بنا، به نام تکیه چهار سوق شهرت یافته است. مصالح ساختمانی این بنا، گِل، آهک، گچ و کاشی و آجر می باشد. گنبد چهار سوق، با دهانه ای نزدیک به پانزده متر و ارتفاعی به همین اندازه، از بیرون، دارای پلان دوازده ضلعی است که از داخل بنا، دایره ای شکل بوده و شامل چهار دالان و هشت حجره می باشد. این بنا، در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۸۶ ه.خ، به مناسب روز جهانی صنایع دستی، به عنوان موزه مردم شناسی شهرستان ساوه، مورد بهره برداری قرار گرفت. در این موزه، اشیایی همچون کتب خطی و دست نویس، انواع قفل های قدیمی، ظروف مسی و سفالی، سکه و اسناد خطی و سنگ قبرهایی مربوط به دوره قاجار، به نمایش در آمده است. این اثر، در تاریخ ۱۶ خرداد ۱۳۵۶، با شماره ثبت ۱۳۸۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بنا به گفته اهالی و نوشته کتیبه مرقد، این امام زاده، برادر امام رضا (ع) می باشد. این بنا، دارای بقعه ای برج مانند است و سبک ساختمان آن، مانند بناهای عصر سلجوقیان، در نیمه قرن هفتم هجری قمری است که در عصر صفویه، نقشه گنبد، بصورت کنونی در آمده و درگاه های آن، تنگ و کوتاه است. اهمیت این بنا، به علت آجرها و کاشی های فیروزه ای روی مقبره است که دارای خطوطی بسیار زیبا است. گنبد خانه نیز، که بر روی پلان مربع تشکیل شده است، با شکل و ظاهر زیبا، بصورت قوس عرق چین در آمده است که این گنبد، جزو گنبدهای دوره صفویه است. در مرکز گنبد، کلمه جلاله الله و در اطراف آن، طرح های گیاهی، نقش شده است. این اثر، در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵، با شماره ثبت ۲۷۹، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

پارک جنگلی شهید چمران ساوه، به مساحت ۱۰۷ هکتار، در سال ۱۳۵۴ ه.خ، تأسیس شده است. در پارک، سه حلقه چاه آب موجود است.

مسجد سرخ، یکی از بناها و مساجد زیبای شهرستان ساوه و ایران است که در مجموعه مسجد انقلاب ساوه قرار دارد. تاریخ ساخت مسجد، به دوره شاه اسماعیل صفوی و یا دوران سلجوقیان باز می گردد. همچنین مناره مسجد نیز، بر اساس تاریخ ثبت شده بر روی آن، در سال ۴۵۳ ه.ق ساخته شده است. این مسجد، به موجب تزئینات و کتیبه های قرمز رنگی که در آن تعبیه شده است، به مسجد قرمز شهره شده است. از جمله با ارزش ترین عناصر سازنده این مسجد، محراب مزین شده آن به کتیبه های گچ بری شده و نقاشی های متعدد آن و همچنین مناره آجری این مسجد می باشد. این اثر، با شماره ثبت ۱۵۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

غار کیخسرو یا کوه شاه کیخسرو یا کوه شاه زنده، در جاده اراک به بروجرد واقع گشته است. این کوه، به خاطر غاری که در آن وجود دارد، یکی از اماکن مقدس و همچنین اسطورهای، برای پیروان دین زرتشتی است و هر سال، زرتشتیانی از هندوستان و شهرهای ایران، جهت زیارت و ادای احترام، در این محل گرد هم می آیند. غار کیخسرو، دخمه ای بزرگ و پُر از آب و گیاه، بر فراز قله کوه به ارتفاع ۲۹۰۰ متری است. بنا بر داستان های تاریخی، مکانی بوده است که شاه کیخسرو، در آن ناپدید شده است. در نزدیکی غار، تعدادی سنگ قبر وجود دارد که مورد توجه و احترام زرتشتیان بوده و معتقدند که این قبرها، به پهلوانان معروف ایران، که کیخسرو را همراهی می کردند، تعلق دارد. در نزدیکی این غار، چشمه ای است منصوب به کیخسرو، که زائران غار، به تبرک، از آن می نوشند و می برند.

چشمه عمارت، شامل چندین چشمه است که در روستای عمارت قرار دارد. تعداد این چشمه ها، زیاد است به طوری که در داخل مسجد، محوطه مسجد و منازل مسکونی، آب از زمین خارج می شود. آب این چشمه ها، در دریاچه ای به وسعت ۲۰۰۰ متر مربع انباشته شده و محلی برای شنا و بازی کودکان منطقه می باشد. آب، پس از سرازیر شدن از این دریاچه، بصورت کانال، آب کشاورزی چندین روستای دیگر را تأمین می نماید.

سراب عمارت، یکی از جاذبه های طبیعی شهرستان شازند است که چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. این سراب، از ۲ چشمه مسجد و چشمه قلقله تشکیل شده است. چشمه مسجد، که آب آن از وسط مسجد روستا فوران می کند و به استخر مقابل مسجد می ریزد، انسان را مجذوب خود می کند و هر بیننده ای را متحیر کرده و به تفکر وا می دارد. این چشمه، منبع اصلی تأمین آب ۳۲ هکتار از اراضی روستای عمارت است. این سراب، یکی از تفرجگاه های مردم شهرستان های اراک و شازند است و در طول تابستان، پذیرای مسافران زیادی از این دو شهرستان می باشد.

هم زمان با گرم شدن تدریجی هوا و در آغاز سال جدید، سراب عباس آباد، پذیرای بسیاری از مردم و علاقه مندان به طبیعت است. چشمه عباس آباد، بخاطر نزدیکی با شهر شازند، مکان مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت اهالی این شهر و سایر مردم استان مرکزی می باشد. سراب عباس آباد، در دامنه شمالی رشته کوه راسوند قرار دارد.

به دلیل وجود آب و هوای مناسب و موقعیت جفرافیایی ویژه، این منطقه، به عنوان یکی از مناطق تفریحی، مورد توجه قرار گرفته است. این سراب، در دامنه کوه لجور واقع شده و میزان آب دهی آن، ۲۰۰ لیتر در ثانیه است که در بخش کشاورزی روستا و مناطق اطراف آن، مورد استفاده قرار می گیرد.

این چشمه، از نوع کارستیکی است و از نظر کیفیت آب، جزو چشمه های مطلوب و مناسب به شمار می رود. از آب این چشمه، برای آبیاری زمین های کشاورزی روستاهای حک بالا، حک پایین و تحت محل استفاده می شود. چشمه بلاغ حک، از مکان های اسطوره ای ایران است و با نام چشمه آب معدنی کیخسرو نیز، شناخته می شود.

طبق مطالعات انجام شده بر روی این تپه ‌باستانی، تاریخچه اش به ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، یعنی دوره حکومت مادها، در محدوده هگمتانه بر می گردد. قلعه تپه میلاجرد، در مجاورت شهر میلاجرد، بر روی تلی بزرگ قرار گرفته که از سوی اهالی، به قلعه تپه میله گرد-که نام محلی شهر میلاجرد است-معروف است. این اثر، در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۸۴، با شماره ثبت ۱۲۸۴۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بقعه امام زاده شاه زاده حسین یا حاجی رضوان، زیارتگاهی با چشم اندازهای طبیعی بسیار زیبا، بالای کوه حاجی رضوان، مشرف بر روستای وفس، قرار دارد. حاجی رضوان، نام محلی شاه زاده حسین، از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است که دارای کرامات بسیاری است. بنای امام زاده، چهار گوش می باشد و در دو طبقه بنا شده است. در طبقه پایین این بنا، دو زائرسرا تشکیل شده است که در ارتفاع ۵/۱ متری، با طاق سبز رنگ و سیمانی، پوشش داده شده اند و در حال حاضر، به عنوان اطاق سرایداری و انبار لوازم اضافی امام زاده، مورد استفاده قرار می گیرند.

قلعه بهادری، با ویژگی های خاص معماری، چون نگینی ارزشمند، بر انگشتری روستای ترك زبان اسفندان می درخشد. قلعه بهادری اسفندان، دارای بخش های عمارت، باغ و قلمستان است كه در زمینی به وسعت ١١ هزار متر مربع، بنای سه هزار متر مربعی قرار دارد. بخش بیرونی عمارت قلعه بهادری، مجموعه ای از اتاق های پنج دری و سه دری و ایوان های ستون دار، با تزیینات چشم نواز و زیبا در اروسی ها و پنجره های چوبی و شیشه های رنگی است كه ضمن جذابیت دادن به معماری قلعه، اشرافیت بخش بیرونی به حیاط مركزی را نیز مهیا کرده است. مجموعه قلعه خاندان بهادری، شش بخش دارد كه از آن میان، دو قسمت در محدوده هشتی در ضلع جنوبی قلعه و مربوط به اصطبل ها و محل نگهداری چهارپایان بوده است و وسیع ترین و بزرگ ترین ساختمان های قلعه، در بخش شمالی آن قرار گرفته كه مدت ها، به عنوان بخش اعیان نشین قلعه، كاربری داشته است. نكته بارز در مورد ویژگی های معماری و خصوصیات طراحی این قلعه، پیوند دقیق و حساب شده واحدهای كار و محل های زندگی است، به طوری كه هر قسمتی، به كار خود مشغول بوده، اما در كار دیگر بخش ها، خللی وارد نمی شده است. عمده مصالح به كار رفته در این بنا، گِل چینه، خشت، سنگ، آجر، چوب، آهك و گچ است. این اثر، در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۷۷۰۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

خرابه های معبد خورهه، مربوط به دوره اشکانیان است. در حفاری های باستانی این مکان، در تابستان ۱۹۵۵ م، تعدادی سفال و چند تکه نقره، متعلق به دوره سلوکیان کشف شد. در پایان این کاوش ها، باستان شناسان کشف کردند که ساختمان خورهه، مرکب از ۳ ساختمان مرتبط به هم بوده اند. این اثر، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰، با شماره ثبت ۱۳۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

متل همای سعادت، در دوره پهلوی، توسط دو برادر ایرانی، در قلب کوچک دلیگان-دلیجان-ساخته شد. هتل با زیربنای ١۵ هزار متر مربع، شامل سوئیت هایی با تجهیزات کامل است که در محوطه درختکاری شده، ساخته شده اند. این هتلِ ٢ طبقه، ٢١ اتاق دارد.

مسجد جامع شش ناو، از جمله مساجد قدیمی استان مرکزی است که بنای اولیه مسجد، از آثار دوره سلجوقی است که در دوره های بعد، قسمت هایی به آن اضافه شده است. علت انتخاب نام شش ناو برای مسجد، وجود قناتی در زیر مسجد است که توسط شش عدد ناو در بیرون مسجد و پس از عبور از زیر درخت چناری بزرگ و قدیمی، تقسیم شده و به محله های اطراف، جریان پیدا می کند. مجموعه مسجد، شامل گنبدی بزرگ، دو شبستان، ایوان، صحن، یک رشته قنات، چند حجره، حسینیه و مناره ای آجری است. سقف و دیواره مسجد، با کاشی کاری و مقرنس کاری های زیبا، تزئین شده است. قدیمی ترین و شاخص ترین بنای مسجد، معماری آجری مناره آن است. این اثر، در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۷۷۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

آن چه در میان مردم مشهور است، امام زاده ابوالعلی، از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است. اصل بنا، از قرن هشتم هجری قمری و ایوان ها و رواق های اطراف آن، از الحاقات عصر صفوى است. بر روی حرم، گنبدی رفیع بنا شده و در نمای بیرونی آن، چهار ایوان و چهار حجره دیده می شود که از الحاقات دوره صفوی است. این اثر، در تاریخ ۴ بهمن ۱۳۵۶، با شماره ثبت ۱۳۴۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.