گشتول

لنگریز روستایی از توابع بخش کلاترزان شهرستان سنندج در استان کردستان است. آب آن از چشمه، محصول آن جا غلات، توتون و لبنیات و شغل اهالی کشاورزی و گله داری و زغال فروشی است.

روستای توریور در جنوب غربی شهر سنندج و در دهستان ژاورود شرقی قرار دارد. چهار طرف این روستا را کوه های پیر و صخره های نسبتاً جوان در بر گرفته است و آب هوای معتدل کوهستانی دارد. به دلیل اختلاف ارتفاع در قسمت های مختلف روستا اختلاف دمای زیادی وجود دارد بطوری که در وسط های خرداد ماه توت فرنگی زمین های پایان روستا رو به اتمام است ولی در زمین های که در ارتفاعات وجود دارند توت فرنگی تازه شکوفه می زند. مردم روستا از زمین هموار بی بهره هستند و اکثر زمین ها دارای مساحت کم تر از یک هکتار هستند. مردم روستایی توریور دو ماه آخر فصل بهار و سه ماه تابستان و اول پاییز در خانه باغ مسکونی هستند. خانه باغ هایشان دارای امکانات بیش تر نسبت به خانه خود روستا است. از میوه های این روستا می توان به توت فرنگی اشاره کرد که به سراسر ایران نیز ارسال می شود. زبان مردم روستا کردی اردلانی است و مذهب آن ها سنی شافعی است.

دریاچه سد بانه، در مسیر جاده سقز به بانه، قرار دارد و زیبایی خاصی به این منطقه بخشیده است. این دریاچه زیبا، در میان کوه و چمن زار می درخشد. طبیعت زیبای غرب با کوه های سر به فلک کشیده و تو در تو، زیبایی منحصر بفردی دارد و این دریاچه خوش رنگ و نیلگون، چون نگین فیروزه ای می درخشد. وقتی از بالای گردنه خان به مناظر پایین می نگرید، فقط خالقش را می توان برای این همه زیبایی ستایش کرد. پوشش جنگلی اطراف دریاچه، از مکان های عمده جذب گردشگران است. این دریاچه، آب شرب مردم بانه را تأمین می کند.

کوه آربابا، در شهر بانه واقع شده است که نماد زیبایی شهر بانه محسوب می شود. این کوه، ۲۲۲۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در جنوب بانه واقع شده است. کوه آربابا، در شهرستان بانه، به عنوان یکی از مکان های خاطره انگیز مردم این منطقه و متعلق به دوره دوم زمین شناسی است. این کوه، تنها کوهی در بانه است که به همت تمام کوهنوردان، پناهگاهی روی قله فرعی آن، در سال ١۳۸۵ ه.خ بنا گردید تا مورد استفاده کوهنوردان واقع شود. کوه آربابا، در فرهنگ عامه مردم شهرستان بانه، جایگاه خاصی دارد. این کوه و شخصیت آربابا، در قصه ها و اشعار کردی وجود دارد. شهر بانه، در اطراف کوه آربابا که حالت تفرجگاهی دارد، ایجاد شده است.

روستای نجنه علیا، در جاده بانه به سردشت، در محیطی جنگلی و کوهستانی واقع شده است. مسیر این روستا، یکی از زیباترین مناطق طبیعی و بکر بانه است. به واسطه وجود چشمه سارهای پُر آبِ بسیاری که در این منطقه وجود دارد، یکی از سَرسبزترین نماهای طبیعی در استان کردستان را دارد و به واسطه همین چشمه سارها، طرح های شیلات زیادی در این منطقه اجرا شده است. در این مجتمع های شیلات، کباب ماهی قزل آلا سرو می شود که در روزهای تعطیل، مسافران و بازدید کنندگان زیادی را به این منطقه جذب کرده است و ظرف این چند سال، به یکی از قطب های گردشگری بانه تبدیل شده است. وجود قرآن قدیمی، یکی دیگر از ویژگی هایی است که باعث شده این روستا، از اهمیت خاصی برخوردار شود. این قرآن، در مسجد این روستا نگه داری می شود. مردم این منطقه، بیش تر به دامداری و کشاورزی مشغول هستند، زمین حاصل خیز و آب فراوان کشاورزی، باعث شده است تا کشاورزان این منطقه، محصولات کشاورزی خوب و با کیفیتی را برای فروش عرضه کنند. خربزه و انگور این منطقه، از بهترین محصولات کشاورزی و باغداری بانه است که البته در فصل خاصی ارائه می شوند. همچنین روستای نجنه، دارای باغ های گردوی بسیاری است که کیفیت محصول آن، جزو بهترین محصول های باغداری بانه است.

قلعه تاریخی قمچقای بیجار، متعلق به دوره های پیش از میلاد مسیح، مثلاً دوره مانایی و ماد می باشد که تا دوره های ساسانی و اسلامی نیز مورد استفاده بوده است و دارای کتیبه ای با نقش هیروگلیف و به خط هراتیک می باشد که جزو قدیمی ترین کتیبه های نیمه تصویری ایران قلمداد گردیده و کتیبه آن، با خط سومریان قابل مقایسه است. ارتفاع دیواره های این قلعه، به ۲۰۰ متر می رسد و تنها راه ارتباطی قلعه با خارج، گذرگاه باریکی می باشد که ساخته و پرداخته دست صاحب هنری است که یک نفر به دشواری می تواند از آن عبور کند. وسعت قلعه، بالغ بر ۵۰۰۰ متر مربع، با مخازن متعدد آب است که در سنگ کنده شده و پناهگاه زیرزمینی آن، با عمق ۴١ پله، بصورت تونلی از سنگ کنده شده و به زیر قلعه هدایت می شود. موقعیت جغرافیایی این قلعه، به دو دلیل از عظمت خاص برخوردار است، نخست آن که از یک سو به دره ای مشرف است که در قدیم، به دره شاهان شهرت داشت و از سوی دیگر، به پرتگاهی دیگر مشرف است. از این رو، ایجاد استحکامات برای این قلعه، لازم نبود، اما در سمت شمال، که پشته از ارتفاع کم تری برخوردار است، بقایای دیواری عریض و محکم از سنگ لاشه با ملاط و برج های نیمه استوانه موجود است. دروازه قلعه، در این سمت قرار دارد. بعضی احتمال می دهند که جام مارلینگ، در آن جا مدفون است. این اثر، در تاریخ ۴ آبان ۱۳۶۵، با شماره ثبت ۱۷۲۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

یکی از منحصر بفرد ترین بناهای تاریخی روستای خسرو آباد، مسجد آن است که مربوط به دوره زندیه-دوره قاجار است؛ این مسجد زیبا، همانند تمام مساجد کردستان، به شیوه خاص و متأثر از دارالحسان یا همان مسجد جامع سنندج بنا شده است. مسجد خسرو آباد، از خشت و آجر ساخته شده است و نقطه اوج معماری مسجد، شبستان آن است. این مسجد، به سبک مساجد خاص گروس ساخته شده و ویژگی آن، یک ایوان جنوبی شبستان ستون دار در پشت آن و یک حیاط مقابل آن است. شبستان مسجد، دارای ۶ ستون مدور و قطور آجری است و با ۱۵ گنبد، مسقف شده است. این بنا، شامل مصلای تابستانی در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی برای استراحت طلاب و خادمین است که ایوان جنوبی آن، در دوران قاجار، به دستور امیر علاء الدین گروسی-از خوانین گروس ساکن در خسرو آباد-ساخته شده و به مسجد امیر علاء الدین هم معروف است. از عمده تزیینات مسجد، می توان به آجر کاری و طرح های گوناگون در بخش های داخلی و خارجی آن اشاره کرد. این اثر، در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۶۰۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این روستا، از روستاهای مشهور گروس، در منطقه چنگ الناس است. ارتفاع خسرو آباد از سطح دریا، ١۸۴۰ متر است و اقلیمی سرد و خشک دارد. آب و هوای آن در زمستان، سرد و خشک و در بهار و تابستان، معتدل و مطبوع است. تاریخ بنای روستای خسرو آباد، به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه مربوط می شود، اما وجه تسمیه خسرو آباد، بدان جهت است که خسرو خان اردلان-والی کردستان در زمان آقا محمد خان قاجار-در توسعه و آبادانی روستا و ایجاد بناها و ساختمان های عام المنفعه و نیز قلعه داخل روستا، نقش مؤثری داشته است. مردم روستای خسرو آباد، به زبان کردی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. درآمد اکثر اهالی، از فعالیت های زراعی و دامداری تأمین می شود و گروهی نیز، در بخش خدمات و تولید صنایع دستی، از جمله قالی بافی اشتغال دارند. روستای خسرو آباد، در زمان ناصرالدین شاه، جزیی از دارالملک گروس به شمار می رفت و امیر نظام گروسی، در قلعه آن بود.

دیوزناو، مابین رودخانه سیروان و کوه شاهو قرار گرفته است. دیوه زناو از دی + وه زه + ناو تشکیل شده است، یعنی روستایی که در آن، درخت گردو وجود داشته است. دی، یعنی روستا و وه ز، به معنی گردو می باشد و ناو، یعنی درون و داخل می باشد. در واقع یکی از قدیمی ترین روستاهای هورامان، که قبلاً به عنوان شهر مشهور بوده، دیوزناو است. دیوزناو، قبلاً اسم دیگری داشته و به احتمال قوی، اسم آن، پاوی بوده، چون در کنار آب قرار دارد و دارای آئینی میترایی بوده است که بعدها به هیچ وجه، دین زرتشت را قبول نکرده و از دشمنان سرسخت زرتشتیان بوده اند و از طرف زرتشتیان، به آن ها لقب دیویسناوی داده شده است، یعنی طرفدار دین باطل و به حاکمان آن ها، دیو گفته اند.

آصف دیوان، میرزا علی نقی کردستانی (متوفی ۱۳۱۶ ه.خ)، پسر میرزا رضای وزیری کردستانی، سیاست پیشه روزگار قاجاری بود. عمارت آصف، که با نام خانه کُرد در سنندج معروف است، به عنوان نمادی از هؤیت فرهنگی اقوام کُرد و گنجینه مردم شناسی مردم کُرد، از با ارزش ترین آثار فرهنگی و تاریخی کردستان است. عمارت آصف، امروز در بر گیرنده بخشی از پروژه فرهنگی خانه کُرد، شامل فضاها و غرفه های نمایشی موزه است که یکی از قدیمی ترین بناهای شهر سنندج محسوب می شود. این عمارت، توسط آصف اعظم-میرزا علی نقی خان لشکر نویس-در دوره صفویه احداث شد. موزه مردم شناسی مناطق کُرد نشین یا خانه کُرد، بزرگ ترین موزه مردم شناسی مربوط به یک قوم در ایران است. مرحله نخست پروژه خانه کُرد که عمارت آصف را به خود اختصاص داده، شامل نگارخانه و حیاط ورودی، حمام، غرفه های زندگی شهری، مکتب خانه، قلاب بافی، زیور آلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد و عکس های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد است. مجموعه عمارت آصف، که حدود چهار هزار متر مربع عرصه و اعیانی دارد، در زمره خانه های اعیانی مسکونیِ مورد توجه در معماری مسکن است. آب مورد نیاز مجموعه عمارت آصف، از یک رشته قنات، که از غرب سنندج توسط تنبوشه های سفالی و لوله های فلزی جدید جاری است، تأمین می شود. این اثر، در سال ۱۳۷۵، با شماره ثبت ۱۸۲۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

ساختمان، در دو طبقه، با کاربری مسکونی ساخته شده و دارای دو بخش است. نوع معماری این بنا، با معماری دیگر بناهای قدیمی مسکونی متفاوت است و در آن، حیاط در مقابل ساختمان ساخته شده است. در طبقه همکف، یک اتاق سه دری بزرگ که در طرفین آن، دو راهرو با پله تعبیه شده، وجود دارد و در طبقه بالا، دو اتاق گوشوار، یک سالن بزرگ با اروسی زیبا، گچ بری ها و قاب بندی های زیبا ساخته شده است. تزیینات عمده این ساختمان، شامل حجاری، درها، اروسی ها و آجر خفته و راسته و به ویژه اروسی سازی آن است که از ویژگی های بارز بنا محسوب می شود.

روستای نوره، از روستاهای کوهستانی استان کردستان می باشد که تابستان آن، ملایم و مطبوع و زمستان های آن، سرد است. رودخانه نوره، از غرب روستا می گذرد و به این روستا، شادابی و طراوت بسیار عطا می کند. این روستا، زادگاه آیت الله مردوخ کردستانی، متفکر، فیلسوف، سیاست مدار، شاعر، و روزنامه نگاری روشن فکر است که در سراسر کردستان، شهرت و آوازه ای فراوان داشت. روستای نوره، روستایی بسیار زیبا با بافت مسکونی متراکم می باشد. این روستا، در دره و بر روی شیب قرار دارد. از جاذبه های گردشگری این روستا، می توان به عمارت و مقبره آیت الله محمد مردوخ کردستانی اشاره کرد. روستای نوره، به دلیل وجود باغ های سَرسبز و خرم، بسیار شهرت دارد که در بهار و تابستان، هوای دل پذیر و مطبوع و وجود طبیعت سبز و شاداب و کوه های بلند، زیبایی آن دو چندان می شود.

کوه سراج الدین، با ۲۸۳۶ متر ارتفاع، در جنوبِ شرقی سنندج و جنوب شرقی روستای نران واقع شده است. این کوه، یکی از جاذبه های توریستی استان کردستان می باشد. این منطقه، دارای آب و هوای معتدل کوهستانی و بسیار سَرسبز و خرم است. در فصل بهار، گُل های رنگارنگ در آن جا می رویند و همچنین دارای پوشش گیاهی به ویژه گیاهان دارویی می باشد. در قله کوه، مقبره ای وجود دارد که عموم مردم، معتقدند متعلق به سلطان سراج الدین است. عده ای می گویند که این قبر، متعلق به یکی از اصحاب پیامبر می باشد و یا عده ای هم می گویند که این قبر، متعلق به یکی از پادشاهان یا حاکمان منطقه می باشد که گویا به خاطر قیام مردم، به این کوه متواری گردیده و در این مکان، به دست چوپانی کشته می شود، هنوز هم معلوم نیست که کدام یک از این افسانه ها، واقعیت دارد. زیبایی دیگر قله، این است که شکل کوه، همانند کوهان شتر است.

این باغ، در مرکز شهر سنندج قرار دارد و قبلاً حیاط چاپارخانه اداره پست قدیم، در دوره قاجاری بوده است. درختان سپیدار کهن سال و بسیار بزرگی درون آن قرار دارد که فضای دیدنی و قدیمیِ با حالی ایجاد کرده است.

این عمارت، در ضلع شمالی بلوار نمکی شهر سنندج واقع شده و زمان ساخت آن، به دوران حکومت رضا شاه بر می گردد. بنا، داری یک حیاط چهار گوش کوچک است و ساختمان آن، در چهار طبقه، با نمای جنوبی و تزیینات آجر تراش بسیار زیبا و پرکار در قسمت نمای اصلی، ساخته شده است. عمارت احمد زاده، نسبت به سایر بناهای مسکونی استان، از شیوه اجرایی و تزیینات منحصر بفردی برخوردار و نوع معماری آن، برون گرا است. از این رو با وجود یک حیاط در ضلع جنوبی، می توان گفت سبک معماری کردستانی، که ویژگی بارز آن، ایوان های ستون دار است، در این عمارت به بهترین وجه رعایت شده است. این اثر، در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۸۳۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

زیارتگاهی مشهور به چهل مرده شیخان، در خیابان شیخان دیده می شود که یک اتاقک، در کنار یک درخت کهن سال قرار گرفته است. در باور اهالی سنندج، این جا، محل دفن چهل تن از اصحاب پیامبر اکرم (ص) می باشد.

نزدیک ترین و در دسترس ترین جاذبه تفریحی-سیاحتی در قروه، دریاچه سراب کوثر است که از مناطق جذاب و گردشگر پذیر شهرستان به شمار می رود؛ این دریاچه، از چشمه های متعدد جوشان سَرچشمه می گیرد و به نام تک آغاج (واژه ای ترکی به معنای تک درخت) نیز معروف است. این جاذبه چشم نواز، در جنوب شهر قروه واقع شده است و آب آن، از گذشته های دور، آب آشامیدنی و کشاورزی قروه ای ها را تأمین کرده است.

تاریخ ساخت پُل، به طور دقیق مشخص نیست و با توجه به شیوه معماری پُل، به نظر می رسد که احتمال قوی، از پُل های دوران صفویه باشد. کاروان هایی که از شمالِ غرب کشور، قصد عزیمت به مناطق مرکزی را داشتند، از روی پُل صلوات آباد به بیجار آمده و سپس از طریق پُل فرهاد آباد، خود را به تهران و مناطق مرکزی کشور می رساندند. این پُل، در زمان حکومت خسرو خان اول، مقارن با حکومت زندیه، تعمیر و بازسازی شد و فرهاد میرزای معتمد الدّوله، زمانی که حاکم کردستان بود، آن را مرمت کرد، از این رو، آن را پُل فرهاد آباد می نامند. نوع قوس به کار رفته در این پُل، عموماً جناقی است. پُل فرهاد آباد، دارای ۸ دهانه و ۸۰ متر طول است. چشمه هایی که در وسط این پُل قرار دارد، بزرگ تر از دیگر چشمه ها است. این اثر، در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۶۴۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

تالاب آب شیرین زریبار یا زریوار، در غرب شهر مریوان، از مکان های دیدنی و گردشگری این استان است. آب تالاب، شیرین است و از تعدادی چشمه کف جوش و بارش تأمین می شود. در بیش تر زمستان ها، سطح دریاچه، کاملاً یخ می بندد. این تالاب، در ارتفاعِ ۱۲۸۵ متری از سطح دریا واقع گردیده است. طول دریاچه زریبار، حدود ۵ کیلومتر و عرض آن، حدود ۱/۶ کیلومتر است. وسعت تالاب، به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف، متغیر و حداکثر عمق آن، ۵/۵ متر است. این تالاب، بزرگ ترین و زیباترین دریاچه آب شیرین غرب ایران و یکی از منحصر بفرد ترین دریاچه های آب شیرین در جهان بشمار می رود و کلیه شرایط جامع یک تالاب بین المللی را دارا می باشد. در خصوص نام گذاری این دریاچه، وجه تسمیه های مختلفی وجود دارد؛ ١. نام اصلی آن، «زیراوبار» بوده است که به زبان کردی، به معنی آب کف کنار است. چون آب این دریاچه از چشمه های در کنار آن تأمین می شود، نام زریبار را می توان تغییر یافته این نام دانست. ۲. واژه زریبار یا زریوار، متشکل از دو واژه زری، به معنی دریاچه (در زبان کردی) و پسوند تشبیهیِ وار یا بار است که ترکیبش، معنی دریاچه یا دریاچه وار را متبادر می کند. این دریاچه، ۱۰۲ اُمین اثر طبیعی است که در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹، به عنوان یکی از آثار طبیعی ایران، به ثبت رسیده است.