گشتول

طبیعت زیبای این روستا در بهار و تابستان، باعث شده است که در سال های اخیر، بسیاری از مردم از شهر، برای سپری کردن ساعاتی در دامان طبیعت، به مراتع و سبزه زارهای این روستا بیایند. آثار تاریخی روستا در شرق روستا به نام شارکون، که فقط کوزه های بزرگ و کوچک گِلی که داخل بعضی از آن ها زغال پیدا می شود، باقی مانده است که آن هم در طول زمان، به دلیل کشت و عملیات کشاورزی، کم کم از بین رفته است.

دریاچه سد بانه، در مسیر جاده سقز به بانه، قرار دارد و زیبایی خاصی به این منطقه بخشیده است. این دریاچه زیبا، در میان کوه و چمن زار می درخشد. طبیعت زیبای غرب با کوه های سر به فلک کشیده و تو در تو، زیبایی منحصر بفردی دارد و این دریاچه خوش رنگ و نیلگون، چون نگین فیروزه ای می درخشد. وقتی از بالای گردنه خان به مناظر پایین می نگرید، فقط خالقش را می توان برای این همه زیبایی ستایش کرد. پوشش جنگلی اطراف دریاچه، از مکان های عمده جذب گردشگران است. این دریاچه، آب شرب مردم بانه را تأمین می کند.

کوه آربابا، در شهر بانه واقع شده است که نماد زیبایی شهر بانه محسوب می شود. این کوه، ۲۲۲۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در جنوب بانه واقع شده است. کوه آربابا، در شهرستان بانه، به عنوان یکی از مکان های خاطره انگیز مردم این منطقه و متعلق به دوره دوم زمین شناسی است. این کوه، تنها کوهی در بانه است که به همت تمام کوهنوردان، پناهگاهی روی قله فرعی آن، در سال ١۳۸۵ ه.خ بنا گردید تا مورد استفاده کوهنوردان واقع شود. کوه آربابا، در فرهنگ عامه مردم شهرستان بانه، جایگاه خاصی دارد. این کوه و شخصیت آربابا، در قصه ها و اشعار کردی وجود دارد. شهر بانه، در اطراف کوه آربابا که حالت تفرجگاهی دارد، ایجاد شده است.

پارک پیرمراد، از پارک های شهرستان بانه است که در دامنه کوه جنیره قرار دارد و قبلاً به عنوان زیارتگاه، بیش تر مشهور بود تا پارک جنگلی، اما امروزه، به عنوان یک پارک در میان اهالی و جوانان شناخته شده است. پارک دوکانان نیز، نزدیک پارک پیرمراد قرار دارد که هر دو پارک جنگلی، در دامنه کوه های آربابا و جنیره قرار دارند. در این پارک، سکوهایی برای چادر زدن مهمانان ساخته شده است که نمای آلاچیق دارد. پارک پیرمراد، دارای یک بوفه است که این بوفه، به عنوان یکی از مکان های محبوب جوانان شهر تبدیل شده است. این دو پارک، در روزهای چهارشنبه و جمعه، شلوغ ترین روزها را تجربه می کنند؛ طبق سنت دیرینه مردم بانه، که چهارشنبه ها به زیارت پیرمراد می رفته اند، هنوز هم همان رسم پا بر جا است.

روستای نجنه علیا، در جاده بانه به سردشت، در محیطی جنگلی و کوهستانی واقع شده است. مسیر این روستا، یکی از زیباترین مناطق طبیعی و بکر بانه است. به واسطه وجود چشمه سارهای پُر آبِ بسیاری که در این منطقه وجود دارد، یکی از سَرسبزترین نماهای طبیعی در استان کردستان را دارد و به واسطه همین چشمه سارها، طرح های شیلات زیادی در این منطقه اجرا شده است. در این مجتمع های شیلات، کباب ماهی قزل آلا سرو می شود که در روزهای تعطیل، مسافران و بازدید کنندگان زیادی را به این منطقه جذب کرده است و ظرف این چند سال، به یکی از قطب های گردشگری بانه تبدیل شده است. وجود قرآن قدیمی، یکی دیگر از ویژگی هایی است که باعث شده این روستا، از اهمیت خاصی برخوردار شود. این قرآن، در مسجد این روستا نگه داری می شود. مردم این منطقه، بیش تر به دامداری و کشاورزی مشغول هستند، زمین حاصل خیز و آب فراوان کشاورزی، باعث شده است تا کشاورزان این منطقه، محصولات کشاورزی خوب و با کیفیتی را برای فروش عرضه کنند. خربزه و انگور این منطقه، از بهترین محصولات کشاورزی و باغداری بانه است که البته در فصل خاصی ارائه می شوند. همچنین روستای نجنه، دارای باغ های گردوی بسیاری است که کیفیت محصول آن، جزو بهترین محصول های باغداری بانه است.

یکی از منحصر بفرد ترین بناهای تاریخی روستای خسرو آباد، مسجد آن است که مربوط به دوره زندیه-دوره قاجار است؛ این مسجد زیبا، همانند تمام مساجد کردستان، به شیوه خاص و متأثر از دارالحسان یا همان مسجد جامع سنندج بنا شده است. مسجد خسرو آباد، از خشت و آجر ساخته شده است و نقطه اوج معماری مسجد، شبستان آن است. این مسجد، به سبک مساجد خاص گروس ساخته شده و ویژگی آن، یک ایوان جنوبی شبستان ستون دار در پشت آن و یک حیاط مقابل آن است. شبستان مسجد، دارای ۶ ستون مدور و قطور آجری است و با ۱۵ گنبد، مسقف شده است. این بنا، شامل مصلای تابستانی در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی برای استراحت طلاب و خادمین است که ایوان جنوبی آن، در دوران قاجار، به دستور امیر علاء الدین گروسی-از خوانین گروس ساکن در خسرو آباد-ساخته شده و به مسجد امیر علاء الدین هم معروف است. از عمده تزیینات مسجد، می توان به آجر کاری و طرح های گوناگون در بخش های داخلی و خارجی آن اشاره کرد. این اثر، در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۶۰۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این روستا، از روستاهای مشهور گروس، در منطقه چنگ الناس است. ارتفاع خسرو آباد از سطح دریا، ١۸۴۰ متر است و اقلیمی سرد و خشک دارد. آب و هوای آن در زمستان، سرد و خشک و در بهار و تابستان، معتدل و مطبوع است. تاریخ بنای روستای خسرو آباد، به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه مربوط می شود، اما وجه تسمیه خسرو آباد، بدان جهت است که خسرو خان اردلان-والی کردستان در زمان آقا محمد خان قاجار-در توسعه و آبادانی روستا و ایجاد بناها و ساختمان های عام المنفعه و نیز قلعه داخل روستا، نقش مؤثری داشته است. مردم روستای خسرو آباد، به زبان کردی سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. درآمد اکثر اهالی، از فعالیت های زراعی و دامداری تأمین می شود و گروهی نیز، در بخش خدمات و تولید صنایع دستی، از جمله قالی بافی اشتغال دارند. روستای خسرو آباد، در زمان ناصرالدین شاه، جزیی از دارالملک گروس به شمار می رفت و امیر نظام گروسی، در قلعه آن بود.

بخش سارال دیواندره، از نقاط دیدنی استان است که دارای چشم اندازهای طبیعی و گردشگری وصف ناپذیر، به ویژه در فصل بهار است. سارال، دارای مراتع سَرسبز و اماکن تاریخی و دیدنی و چشم نواز بسیاری است و به دلیل ویژگی های منحصر بفرد، نه تنها در ایام تعطیلات عید نوروز، بلكه در سایر فصول سال نیز، میزبان خیل عظیمی از مردم استان و مسافران و گردشگرانی از سایر استان های كشور است. منطقه بکر سارال، به دلیل داشتن بارندگی های مناسب، بهاری خرم و سَرسبز و با طراوات دارد. از مراتع سارال، همواره به عنوانی یکی از مراتع درجه اول ایران، نام برده می شود. مراتع و کوه های سارال، رویشگاه گُل های وحشی و گیاهان دارویی و خوراکی بی نظیر و بی شماری است که هر سال، با آغاز فصل بهار، عده ای برای این گیاهان، راهی این منطقه می شوند.

دیوزناو، مابین رودخانه سیروان و کوه شاهو قرار گرفته است. دیوه زناو از دی + وه زه + ناو تشکیل شده است، یعنی روستایی که در آن، درخت گردو وجود داشته است. دی، یعنی روستا و وه ز، به معنی گردو می باشد و ناو، یعنی درون و داخل می باشد. در واقع یکی از قدیمی ترین روستاهای هورامان، که قبلاً به عنوان شهر مشهور بوده، دیوزناو است. دیوزناو، قبلاً اسم دیگری داشته و به احتمال قوی، اسم آن، پاوی بوده، چون در کنار آب قرار دارد و دارای آئینی میترایی بوده است که بعدها به هیچ وجه، دین زرتشت را قبول نکرده و از دشمنان سرسخت زرتشتیان بوده اند و از طرف زرتشتیان، به آن ها لقب دیویسناوی داده شده است، یعنی طرفدار دین باطل و به حاکمان آن ها، دیو گفته اند.

آصف دیوان، میرزا علی نقی کردستانی (متوفی ۱۳۱۶ ه.خ)، پسر میرزا رضای وزیری کردستانی، سیاست پیشه روزگار قاجاری بود. عمارت آصف، که با نام خانه کُرد در سنندج معروف است، به عنوان نمادی از هؤیت فرهنگی اقوام کُرد و گنجینه مردم شناسی مردم کُرد، از با ارزش ترین آثار فرهنگی و تاریخی کردستان است. عمارت آصف، امروز در بر گیرنده بخشی از پروژه فرهنگی خانه کُرد، شامل فضاها و غرفه های نمایشی موزه است که یکی از قدیمی ترین بناهای شهر سنندج محسوب می شود. این عمارت، توسط آصف اعظم-میرزا علی نقی خان لشکر نویس-در دوره صفویه احداث شد. موزه مردم شناسی مناطق کُرد نشین یا خانه کُرد، بزرگ ترین موزه مردم شناسی مربوط به یک قوم در ایران است. مرحله نخست پروژه خانه کُرد که عمارت آصف را به خود اختصاص داده، شامل نگارخانه و حیاط ورودی، حمام، غرفه های زندگی شهری، مکتب خانه، قلاب بافی، زیور آلات، بخش کشاورزی، مشاغل و فنون، بخش اسناد و عکس های تاریخی، اتاق خان، بخش پوشاک، غرفه شکار، غرفه صنایع دستی، غرفه بخش مطبخ زندگی روستایی، کتابخانه و مرکز اسناد است. مجموعه عمارت آصف، که حدود چهار هزار متر مربع عرصه و اعیانی دارد، در زمره خانه های اعیانی مسکونیِ مورد توجه در معماری مسکن است. آب مورد نیاز مجموعه عمارت آصف، از یک رشته قنات، که از غرب سنندج توسط تنبوشه های سفالی و لوله های فلزی جدید جاری است، تأمین می شود. این اثر، در سال ۱۳۷۵، با شماره ثبت ۱۸۲۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای نوره، از روستاهای کوهستانی استان کردستان می باشد که تابستان آن، ملایم و مطبوع و زمستان های آن، سرد است. رودخانه نوره، از غرب روستا می گذرد و به این روستا، شادابی و طراوت بسیار عطا می کند. این روستا، زادگاه آیت الله مردوخ کردستانی، متفکر، فیلسوف، سیاست مدار، شاعر، و روزنامه نگاری روشن فکر است که در سراسر کردستان، شهرت و آوازه ای فراوان داشت. روستای نوره، روستایی بسیار زیبا با بافت مسکونی متراکم می باشد. این روستا، در دره و بر روی شیب قرار دارد. از جاذبه های گردشگری این روستا، می توان به عمارت و مقبره آیت الله محمد مردوخ کردستانی اشاره کرد. روستای نوره، به دلیل وجود باغ های سَرسبز و خرم، بسیار شهرت دارد که در بهار و تابستان، هوای دل پذیر و مطبوع و وجود طبیعت سبز و شاداب و کوه های بلند، زیبایی آن دو چندان می شود.

کوه سراج الدین، با ۲۸۳۶ متر ارتفاع، در جنوبِ شرقی سنندج و جنوب شرقی روستای نران واقع شده است. این کوه، یکی از جاذبه های توریستی استان کردستان می باشد. این منطقه، دارای آب و هوای معتدل کوهستانی و بسیار سَرسبز و خرم است. در فصل بهار، گُل های رنگارنگ در آن جا می رویند و همچنین دارای پوشش گیاهی به ویژه گیاهان دارویی می باشد. در قله کوه، مقبره ای وجود دارد که عموم مردم، معتقدند متعلق به سلطان سراج الدین است. عده ای می گویند که این قبر، متعلق به یکی از اصحاب پیامبر می باشد و یا عده ای هم می گویند که این قبر، متعلق به یکی از پادشاهان یا حاکمان منطقه می باشد که گویا به خاطر قیام مردم، به این کوه متواری گردیده و در این مکان، به دست چوپانی کشته می شود، هنوز هم معلوم نیست که کدام یک از این افسانه ها، واقعیت دارد. زیبایی دیگر قله، این است که شکل کوه، همانند کوهان شتر است.

بر اساس کتیبه های موجود، مسجد دارالاحسان که به مسجد جامع نیز شهرت دارد، در سال ۱۲۲۷ ه.ق، در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، توسط امان الله خان اردلان، ساخته شد. این بنا، شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته های بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستون دار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ است. این مسجد را، می توان مسجد-مدرسه دانست، زیرا بخشی از مسجد، به حجره های طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن، صحن اصلی مسجد است. یکی از ویژگی های این بنا، که آن را در میان تمامی بناهای قبل و بعد خود در کردستان متمایز می سازد، وسعت کاشی کاری آن است. کاشی در این بنا، نه تنها بصورت تزئینی، بلکه به عنوان عایقی مطمئن به کار رفته است. ویژگی دیگر آن، استفاده وسیع از معماران، آجر تراشان، کاشی کاران و نجاران اصفهانی در ساخت آن است. اطراف شبستان و سَرستون ها، با دو سوم قرآن تزئین شده است که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است، نوشته اند. از مهم ترین تزیینات بنا، می توان به کاشی کاری های گسترده هفت رنگ اشاره کرد که در نماهای داخلی و خارجی بنا، به ویژه در ایوان های جنوبی و شرقی دیوارهای حیاط مدرسه و نمای حجره ها، بصورت وسیع دیده می شود. یکی دیگر از عناصر تزئینی مسجد دارالاحسان، تزئینات آجری آن است که از آجرهای قالبی بی لعاب و لعاب دار تشکیل شده است. بیش تر درب و پنجره های این بنا، به ویژه درب و پنجره های حجره ها و مدرسه، تماماً با گره چینی تزیین شده است. این گره چینی زیبا، از چوب گردو و طرح آن ها، هندسی (هشت مربع) است. این اثر، با شماره ثبت ۳۷۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این باغ، در مرکز شهر سنندج قرار دارد و قبلاً حیاط چاپارخانه اداره پست قدیم، در دوره قاجاری بوده است. درختان سپیدار کهن سال و بسیار بزرگی درون آن قرار دارد که فضای دیدنی و قدیمیِ با حالی ایجاد کرده است.

زیارتگاهی مشهور به چهل مرده شیخان، در خیابان شیخان دیده می شود که یک اتاقک، در کنار یک درخت کهن سال قرار گرفته است. در باور اهالی سنندج، این جا، محل دفن چهل تن از اصحاب پیامبر اکرم (ص) می باشد.

تاریخ ساخت پُل، به طور دقیق مشخص نیست و با توجه به شیوه معماری پُل، به نظر می رسد که احتمال قوی، از پُل های دوران صفویه باشد. کاروان هایی که از شمالِ غرب کشور، قصد عزیمت به مناطق مرکزی را داشتند، از روی پُل صلوات آباد به بیجار آمده و سپس از طریق پُل فرهاد آباد، خود را به تهران و مناطق مرکزی کشور می رساندند. این پُل، در زمان حکومت خسرو خان اول، مقارن با حکومت زندیه، تعمیر و بازسازی شد و فرهاد میرزای معتمد الدّوله، زمانی که حاکم کردستان بود، آن را مرمت کرد، از این رو، آن را پُل فرهاد آباد می نامند. نوع قوس به کار رفته در این پُل، عموماً جناقی است. پُل فرهاد آباد، دارای ۸ دهانه و ۸۰ متر طول است. چشمه هایی که در وسط این پُل قرار دارد، بزرگ تر از دیگر چشمه ها است. این اثر، در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۶۴۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

زیارتگاه حضرت عکاشه، آرامگاه یکی از اصحاب پیامبر اسلام (ص)، به نام معین الدین روحانی، معروف به حضرت عکاشه می باشد. این زیارتگاه، بسیار مورد احترام مردم استان کردستان است. اهالی منطقه، معتقدند که حضرت عکاشه، از سوریه به این محل آمده است. در گذشته، افراد بسیاری، حتی از خارج از کشور، برای زیارت به این محل مراجعه می نمودند.

عمارت خسرو آباد، شاخص ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان، به ویژه خسرو خان اردلان، مورد استفاده قرار می گرفت. این بنای تاریخی، به سال ۱۲۲۳ ه.ق، توسط امان الله خان اردلان-والی و حاکم شهیر کردستان-در مساحت ۶۰۰۰ متر مربع، ساخته شده است. مجموعه عمارت و باغ خسرو آباد، افزون بر دو بخش اصلی، یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار، باغ خسرو آباد نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. این کاخ، بیش تر به عنوان محل تشریفات و استقبال از شاهان و محل اقامت والیان اردلان، مورد استفاده قرار می گرفت، بطوری که مراسم عروسی با شکوه حُسن جهان خانم، تنها دختر فتحعلی شاه قاجار با خسرو خان، پسر امان الله خان، در سال ۱۲۳۲ ه.ق، در این کاخ صورت پذیرفت. تزئینات معماری این بنا، شامل گچ بری، آجر کاری، اروسی های زیبا است و همچنین حوض بسیار بزرگ صلیبی شکلی نیز در وسط این مجموعه، بر زیبایی آن افزوده است که در نوع خود بی نظیر است. آب این مجموعه، جاری و شرب و از مجموعه قنات های تعبیه شده در روی کوه آبیدر نشأت می گیرد. از دیگر بخش های قابل توجه کاخ خسرو آباد، وجود حوض و فواره با آب جاری در طبقه سوم قصر می باشد. این اثر، با شماره ثبت ۱۴۹۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

آبیدَر، نام کوهی مشرف به شهر سنندج، با ارتفاعی حدود ۲۳۵۰ متر است. کوه آبیدر، به عنوان یکی از تفرجگاه های اصلی مردم شهر سنندج به شمار می رود. برخی از مکان های گردشگری مشهور آن، عبارتند از کانی شفا، ماماتکه، گویزه کویر، خضر زنده (خیر زنه)، تاقه دار، امیریه، هفت آسیاب، بان شلانه، کچک (سنگ) قرآن، کانی کچک و قله آبیدر، که پناهگاهی هم برای کوهنوردان در آن جا ساخته شده است. آن چه مورد محبوبیت این کوه شده است، نزدیکی آن به شهر سنندج، بلند بودن آن نسبت به تپه های اطراف و از همه مهم تر، وجود چشمه های زیر زمینی فراوان آن می باشد. در واقع واژه آبیدر (آبدره)، به معنی دره ای است که از آن، آب فراوان تراوش می کند. آبیدر، از دو کوه به نام های آبیدر بزرگ و آبیدر کوچک تشکیل یافته است. ارتفاع آبیدر بزرگ، ۲۵۵۰ متر از سطح دریا است، در حالی که ارتفاع آبیدر کوچک، در حدود ۲۳۵۰ متر از سطح دریا می باشد.