گشتول

این مسجد، در بافت بازار بالای زنجان، در ضلع جنوبِ شرقی مسجد جامع زنجان، در راسته معروف به راسته حجت الاسلام قرار دارد. این مسجد، یکی از مهم ترین و معروف ترین حوزه های علمیه ایران، در دوره قاجار بوده و توسط یکی از علمای معروف آن زمان، بنام ملا علی قارپوز آبادی، ساخته شده است. این مسجد، دارای صحن و شبستان های بزرگی است که طاق و تویزه های ضربی آن، بصورت متقارن بر روی ۳۲ ستون قطور، استوار گشته است. محراب این مسجد، با رسمی بندی و کاشی معقلی، آرایش شده و ازاره های آن نیز، مزین به کاشی هایی با طرح های گُل و بوته است که متأثر از مکتب کاشی کاری دوران قاجار است.

روستای ویر، بزرگ ترین روستای استان زنجان است. روستا، از نظر اقلیم و آب و هوا، یکی از منحصر بفرد ترین مناطق گردشگری استان زنجان، به شمار می رود. روستای ویر، یکی از روستاهای قدیمی و تاریخی استان زنجان است. مردم روستای ویر، به زبان آذری سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه اثنی عشری هستند. درآمد اکثر مردم این روستا، از طریق فعالیت های زراعی، باغداری و دامپروری تأمین می شود. گندم، جو، فرآورده های لبنی و انواع میوه، عمده ترین محصولات تولیدی این روستا هستند. صنایع دستی این روستا، شامل جاجیم، قالی و سایر بافتنی ها است. معبد داش کسن و مسجد قدیمی ویر، از نقاط دیدنی و معروف ویر می باشد.

ارتفاع این تپه، ۱۵ متر بوده و قدیمی ترین اثر به دست آمده از آن، قطعه سفالی مربوط به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد می باشد. حفاری های انجام شده، نشان می دهد که در این مکان، بنایی دوازده ضلعی، مربوط به زمان ایلخانان مغول وجود داشته است. شالوده این بنا، با سنگ و ملاط گچ و آهک ساخته شده است. دیوار خارجی بنا، شامل دو ردیف سنگ بزرگ بوده و در بین زوایای دوازده گانه بنا، نیم ستون هایی تزیینی دیده می شود. این اثر، در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۰۵۴۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

آبشار هشترخان، یکی از آبشارهای زیبا و چشم نواز است که در منطقه ای بکر و دست نخورده، واقع شده است. این منطقه، به دلیل قرار گرفتن در قسمتی از دشت وسیع هشترخان، به همین نام شناخته می شود. این آبشار، حاصل تلاقی هشت چشمه جوشان است که منظره بدیعی را به وجود آورده است. هشترخان، با آبشارهای بلند و پُر آبش، شناخته می شود. در طول مسیر، جنگل درختان فندق، زیبایی خاصی به منطقه داده است.

این آتشکده، با پلان چهار طاقی، به ابعاد ۴×۴ متر مربع و پوشش گنبدی شکل، از سنگ و ساروج ساخته شده است و بر خلاف آتشگاه های عظیم دوران ساسانی، که جنبه دولتی و تشریفاتی داشته اند، تنها به عنوان آتشکده محلی، مورد استفاده ساکنان منطقه قرار می گرفته و از قداست این محل، اطراف آن، به قبرستان تبدیل شده است. این اثر، در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۳، با شماره ثبت ۹۸۳، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای قِروه، از جمله روستاهای قدیمی با پیشینه ای به قدمت چند هزار ساله است. وجود آثار تاریخی و همچنین نوع معماری خاص روستا (معماری صخره ای) و وجود جاذبه های طبیعی، همگی دال بر وجود پیشینه تاریخی و قدمت زیاد منطقه، در دوران خاص تاریخی است. معماری صخره ای این روستا، بسیار جالب و در خور توجه است. اکثر خانه های این روستا، روی صخره هایی بنا شده اند که زیر بنای روستا را تشکیل می دهد. رودخانه ابهر رود، از میان این روستا عبور می کند و اکثر خانه های قدیمی، در دو طرف رودخانه و مشرف به آن، روی سنگ های بزرگ بنا شده اند.

این سد، بر روی شاخه کینه ورس، از رودخانه ابهر رود، که از جنوب به طرف شمال جریان داشته و به دشت تاکستان وارد می شود، احداث شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است. مهم ترین اهداف این سد، تأمین آب مشروب شهرهای ابهر و خرم دره، در کشاورزی و صنعت و نیازهای زیست محیطی می باشد.

میل خوئین، مربوط به سده ۷-۵ ه.ق است و این بنای برج مانند، بر فراز ارتفاعات ضلع غربی روستا قرار گرفته است. این بنای تاریخی، با ارتفاعی بالغ بر۱۰ متر، بصورتی مسلط، با بهره گیری از ارتفاعات طبیعی موجود، می توانسته منطقه پیرامون را، تا شعاع ده ها کیلومتر، از نظر حفاظت، تحت پوشش قرار داده و همچنین به عنوان یک میل راهنما، برای مسافران و کاروان های خسته و از بیم گم شدن راه، امید بخش و خوش آیند باشد. این بنا، از دو بخش بدنه و گنبد تشکیل یافته که قسمت تحتانی (بدنه)، مدور و با استفاده از مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ و آهک و قسمت فوقانی (گنبد)، با بهره گیری از آجر و ملات، بَر پا شده است. این اثر، در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۸۷۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این بنا، با ۲۱۰ متر مربع وسعت، با سبک معماری حمام های دوره صفوی، اما در ابعاد کوچک تر، ساخته شده است. این بنا، شامل فضاهایی چون هشتی ورودی، پای شوی خانه، گرما خانه، نظافت خانه، خزینه های آب سرد و آب گرم و غیره می باشد. کلمه یان یان، در زبان فارسی، به معنی سوختن است و با توجه به کاربری و عملکرد این بنا که گرمابه است، تاکیدی بر وجود آب گرم و گرمای دایمی و نسبتاً زیاد در این بنا است. نزدیکی حمام به رودخانه، احتمالاً به منظور دفع فاضلاب و یا استفاده از آب رودخانه می باشد. کاربری کنونی این حمام، سفره خانه سنتی می باشد.

خانه خدیوی، از جمله بناهایی است که متأثر از الگوهای رایج غرب و ملهم از شیوه های محلی این منطقه، در دهه های پایانی قرن چهاردهم هجری قمری، شکل گرفته است. این بنا، بصورت دو اشکوبه، ساخته شده است. این بنا، در حال حاضر، مسکونی و تحت مالکیت وراث خدیوی است. این اثر، در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۷۹، با شماره ثبت ۲۹۶۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

حمام حاج داداش، مربوط به دوره قاجار است و یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر زنجان می باشد. این حمام، تنها حمام ستون سنگی زنجان می باشد که گنبد اصلی آن، بر روی چهار ستون سنگی قرار گرفته است. زیباترین بخش این حمام سنتی، فضای بینه آن است. تزئینات بنا، فعلاً شامل کاشی کاری در رنگ های متنوعی است که از میان آن، رنگ های فیروزه ای، آبی روشن، آبی سیر و زرد، بیشتر نمایان است. آب مورد نیاز این گرمابه، از طریق دو و یا سه چاهِ ایجاد شده در ضلع شرقی بنا، تأمین می شده است. این بنا، اکنون به عنوان چای خانه سنتی، مورد استفاده قرار می گیرد.

مجموعه تفریحی و کوهستانی ائل داغی یا مجموعه تفریحی گاوه زنگ، یکی از مراکز تفریحی و گردشگری زنجان است. مجتمع ائل داغی، در دامنه کوه گاوا زنگ قرار دارد. این مجموعه، در کم ترین فاصله از مرکز شهر زنجان قرار داشته و راه دسترسی به تمام امکانات رفاهی را نیز دارد. آلاچیق های چوبی، رستوران، آسیاب، آبشار مصنوعی و غیره، از جمله امکانات موجود در این مجتمع است.

حسینیه اعظم زنجان، از اماکن مذهبی شیعیان است که در جنوب شهر زنجان، واقع گشته است. قدمت این مکان، به اواخر دوره قاجاریه می رسد. این حسینه، توسط دو فرد، بنام های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف گردید. همه ساله، روز هشتم محرم، دسته عزاداری، از محل مسجد در خیابان فردوسی، تا امام زاده سید ابراهیم حرکت می کند. در طول مسیر حرکت دسته، نزورات و احشام، بصورت زنده و ذبح شده، تقدیم دسته می شود که بعد از قربانگاه منا در مکه معظمه، اولین رتبه را در زیادت قربانی در جهان اسلام دارد. روز هشتم محرم در زنجان، به یوم العباس معروف است. حسینیه اعظم زنجان، بیش تر بخاطر دسته ای که هر سال، در هشتمین روز ماه محرم دارد، مشهور است. مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۱۰، به عنوان دهمین اثر معنوی ایران، به ثبت رسیده است.

سد گاوازنگ، از جاذبه های طبیعی شهر زنجان به شمار می آید و در شمالی ترین نقطه شهر، واقع شده است. سد خاکی گاوازنگ، در تفرجگاه بزرگ زنجان، دهکده تفریحی گاوازنگ زنجان، در کنار دیگر تفریحات این مجموعه، مانند لند مارک و چای خانه، رستوران پذیرایی، مجموعه بازی و تفریحی رو باز، مجموعه ورزشی، پیست دوچرخه سواری قرار گرفته است. این سد، از پُر طرف دارترین تفرجگاه های این شهر است و اهمیت زیادی برای دوست داران طبیعت منطقه دارد. این سد، در فصول گرم سال، محل مناسبی برای ماهی گیری و قایقرانی است.

جمعی، امام زاده را، ابراهیم بن موسی بن جعفر دانسته اند و جمعی دیگر، او را ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن الحسن بن العباس بن علی ذکر نموده اند. بنای امام زاده، ابتدا به سبک چهار طاقی بوده که گنبد زیبایی، آن را پوشش می نمود. گنبد، از نوع تک پوششی بوده که با واسطه چهار گوشواره بر جرزها، استوار گشته و حد فاصل گوشواره ها و گنبد، هشت نورگیر تعبیه شده است. تزئینات گنبد، از داخل، مقرنس و گره سازی بوده و سوره جمعه، به خط زیبای ثلث، نوشته شده است.

این مسجد، به دلیل قرار گرفتن در داخل بازار و نزدیکی به مسجد جامع زنجان و احترام به این مسجد، فاقد گنبد و گلدسته می باشد. این بنای مذهبی، توسط میرزا حسین میرزایی، از نوادگان حاج ابوالقاسم موسوی، ساخته شده که بعدها، به نام امام جماعت آن، مسجد نجفی میرزایی نامیده می شود. مسجد نجفی زنجان، دارای صحن، شبستان و حجره هایی در اطراف صحن است. این بنا، دارای دو شبستان می باشد. این مسجد، که در گذشته به مسجد مسگرها یا آهنگران نیز معروف بوده، از نوع مساجد چهل ستونی یا شبستانی است که شبستان های آن، در ضلع های جنوبی و غربی میان سرا قرار دارد. این مسجد، با شماره ثبت ۱۴۴۰، به عنوان یکی از آثار ملی کشور، به ثبت رسیده است.

این روستا، یکی از زیباترین روستاهای استان زنجان است و از روستاهای با معماری پلکانی می باشد. معماری این روستا، شبیه ماسوله است که به شکل حیرت آوری در بافت کوهستانی قرار گرفته است. وجود آبشارهای فراوان، به زیبایی این روستا افزوده است و طبیعت بکر و شاداب منطقه نیز، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. اهالی روستا، چند سالی است که روستا را تخلیه کرده و تقریباً این روستای زیبا با معماری پلکانی، خالی از سکنه می باشد. روستای شیلاندر، با دارا بودن طبیعت بکر، یکی از بهترین مناطق کوهستانی برای طبیعت گردی، به شمار می آید.

دشت آهو خیز سهرین، قسمتی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد است که یکی از مناطقِ با ارزش ایران محسوب می شود. عرض متوسط این دشت، ده تا دوازده کیلومتر و متوسط ارتفاع آن، ۱۶۵۰ متر و شیب متوسط دشت سهرین، دو تا سه درصد به سمت جنوبِ غربی است. این دشت، یکی از دشت های مهم زنجان بوده که در جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی، تأثیرگذار است. دشت سهرین، تنها مأمن و زیستگاه آخرین باز مانده آهوی ایرانی، در شمالِ غرب کشور، محسوب می شود.

مسجد و مدرسه جامع زنجان، معروف به مسجد سید، در قرن سیزدهم هجری قمری، در دوره قاجاریه، توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار، به نام عبدالله میرزا دارا، که مرید آیت الله سید محمد مجتهد سردانی بود، ساخته شد تا مرکز تدریس، اقامه نماز و مراجعات مردمی این مجتهد زنجانی باشد. این مسجد، در دوره زندگانی بانی آن، به نام های مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه نیز خوانده می شده است. این مجموعه تاریخی، که در شمار بزرگ ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده، بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی می باشد. در ایوان های شرقی و غربی، ۱۶ حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز، ۶ واحد حجره، جهت طلاب علوم دینی، ساخته شده است. گنبد این مسجد، که از نوع دو جداره بوده و با کاشی های فیروزه ای پوشانده شده، از گنبدهایی است که بدون گوشواره و ترنبه، بر روی جرزهای چهار گانه ضخیم نشسته است.

غار کتله خور، که در گویش محلی مردم منطقه، به آن کتل کوتول می گویند، غاری خشکی-آبی است. غار کتله خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن، گِل رس و خاک های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. از عجایب و زیبایی های این غار، تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان، بسیار کم نظیر هستند. گمان می رود که این غار، دارای ۷ طبقه باشد. این غار، به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم می شود. بخش ورزشی آن، که مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار می گیرد حدود ۴ کیلومتر است و هنوز، انتهای آن کشف نشده است. بخش تفریحی غار، که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می گیرد، حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است. بخش فرهنگی غار نیز، در بخش جنوبی آن قرار دارد و قسمت اصلی آن، دالانی است طبیعی، که جهت برگزاری مراسم مختلف، مورد استفاده قرار می گیرد. البته این دالان، هیچ گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن، بصورت مصنوعی کنده شده، اما خود دالان، تماماً طبیعی است. این غار، از لحاظ وسعت، دومین غار جهان و از لحاظ زیبایی، اولین غار جهان شناخته شده است. دهلیزها، گذرگاه ها، وجود ستون های عظیم و وجود استالاگتیت ها و استالاگمیت ها، به رنگ های مختلف و قندیل های تو خالی، که جزو کمیاب ترین قندیل ها است، آن را در زمره منحصر بفرد ترین غارهای جهان قرار داده است. در سقف و کف غار، قندیل های زیبایی به اشکال مختلف، مثل شیر خوابیده، پنجه شیر، پای فیل، سگ شکاری، نخل سوخته و غیره وجود دارد که چشم هر بیننده ای را خیره می کند.

قیدار نبی یا قیدار بن اسماعیل بن ابراهیم، از اجداد پیامبر اسلام (ص) است. بقعه قیدار نبی، مربوط به سده ۸-۷ ه.ق است. این بقعه، در زمان بلغار خاتون، زن غازان خان، تخریب و مجدداً در سال ۷۱۹ ه.ق احداث و در سال ۱۳۱۹ ه.ق، توسط شخصی بنام امیر افشار جهان شاه خان، مرمت شد. بنا، پلان مربع مستطیل دارد و از سه بخش تشکیل گردیده است که بخش نخست، به عنوان فضای مقدماتی ورود تعبیه شده و سپس دو فضای گنبد دار، پشت سر هم قرار گرفته اند. گنبد این بنا، در نوع خود بی نظیر و منحصر بفرد است و در یک تقسیم بندی کلی، آن را در ردیف گنبدهای رک، می توان طبقه بندی کرد. گنبد و بنا، از نمای بیرونی، فاقد تزئینات و کاشی کاری می باشد. تزئینات عمده بنا، در قسمت داخلی است. این اثر، در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۱۷، با شماره ثبت ۳۲۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.