گشتول

این مسجد، در بافت بازار بالای زنجان، در ضلع جنوبِ شرقی مسجد جامع زنجان، در راسته معروف به راسته حجت الاسلام قرار دارد. این مسجد، یکی از مهم ترین و معروف ترین حوزه های علمیه ایران، در دوره قاجار بوده و توسط یکی از علمای معروف آن زمان، بنام ملا علی قارپوز آبادی، ساخته شده است. این مسجد، دارای صحن و شبستان های بزرگی است که طاق و تویزه های ضربی آن، بصورت متقارن بر روی ۳۲ ستون قطور، استوار گشته است. محراب این مسجد، با رسمی بندی و کاشی معقلی، آرایش شده و ازاره های آن نیز، مزین به کاشی هایی با طرح های گُل و بوته است که متأثر از مکتب کاشی کاری دوران قاجار است.

پُل تاریخی سردار، در سال ١۳۳۳ ه.ق، توسط ذوالفقار خان اسعد الدوله، پسر حسین قلی خان نظام العداله، ساخته شده است. پُل سردار، در میان پُل های سه گانه ای كه بر روی زنجان رود ساخته شده، تنها پُلی است كه دارای تزئینات معقلی زیبا، در حاشیه طاق ها و چشمه طاق ها است. این پُل، در گذشته به دلیل نزدیكی آن به دروازه جنوبی شهر، به پُل دروازه قلتوق نیز معروف بوده است. طول پُل، حدود ۷۹ متر و ارتفاع آن در بالاترین نقطه از سطح بستر رودخانه، حدود ١۲ متر و عرض آن، حدود ۶/۴ متر است. پُل، دارای سه دهانه با طاق های جناغی است که دهانه میانی، از دهانه های دیگر، بزرگ تر است. از دیگر نکات قابل توجه پُل سردار، تزیینات کاشی و آجری، نمای شرقی آن است که در پُل های دیگر، کم تر مشاهده می شود. این اثر، در تاریخ ۱۸ مهر ۱۳۵۶، با شماره ثبت ۱۴۸۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

گنبد سلطانیه، مقبره اُلجایتو است که در ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ م، در شهر سلطانیه، پایتخت ایلخانیان ساخته شد و از آثار مهم معماری ایرانی و اسلامی، از شیوه معماری آذری، به شمار می رود. گنبد، دارای ارتفاعِ ۴۸ و قطر دهانه ۲۵ متر می باشد که در سال ۷۰۳ ه.ق، به دستور الجایتو (سلطان محمد خدابنده)، جهت انتقال جسد علی ابن ابیطالب (ع)، از نجف به سلطانیه ساخته شد که پس از نومید شدن از انتقال جسد امام علی (ع)، از خاکِ نجف و کربلا، به سلطانیه انتقال داد و در ساخت قسمتی از گنبد، استفاده کرد که به تربت خانه مشهور است. این بنا، شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می شود از ۸ درب بهشت، الگو گرفته است و شامل دو دوره تزئینات می باشد. گنبد سلطانیه، قدیمی ترین گنبد دو پوش موجود در ایران می باشد و رنگ گنبد، آبی است. گنبد سلطانیه، شامل سه بخش اصلیِ ورودی، تربت خانه و سردابه است. بنای این گنبد، که بعد از گنبدهای سانتاماریا دلفیوره و ایا صوفیه، سومین گنبد بزرگ دنیا است. این اثر، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰، با شماره ثبت ۱۶۶، به عنوان یکی از آثار ملی ایران و در ۲۴ تیرماه ١۳۸۴، به عنوان هفتمین اثر ماندگار ایرانی، در فهرست جهانی یونسکو، به ثبت رسیده است.

روستای ویر، بزرگ ترین روستای استان زنجان است. روستا، از نظر اقلیم و آب و هوا، یکی از منحصر بفرد ترین مناطق گردشگری استان زنجان، به شمار می رود. روستای ویر، یکی از روستاهای قدیمی و تاریخی استان زنجان است. مردم روستای ویر، به زبان آذری سخن می گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه اثنی عشری هستند. درآمد اکثر مردم این روستا، از طریق فعالیت های زراعی، باغداری و دامپروری تأمین می شود. گندم، جو، فرآورده های لبنی و انواع میوه، عمده ترین محصولات تولیدی این روستا هستند. صنایع دستی این روستا، شامل جاجیم، قالی و سایر بافتنی ها است. معبد داش کسن و مسجد قدیمی ویر، از نقاط دیدنی و معروف ویر می باشد.

سد طبیعی کرد آباد (چینی لر)، محیطی جذاب و دیدنی، برای علاقمندان به طبیعت می باشد. این سد طبیعی، در پی زلزله هولناک ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ ه.خِ شمال و شمالِ غرب کشور و در اثر رانش زمین، بوجود آمده است. این آب گیر طبیعی و زیبا، به لحاظ موقعیت استثنایی و سکوت حاکم بر محدوده آن، به محلی نادر و شگفت انگیز، برای تفریح و گشت و گذار گردشگران، تبدیل شده است.

آبشار هشترخان، یکی از آبشارهای زیبا و چشم نواز است که در منطقه ای بکر و دست نخورده، واقع شده است. این منطقه، به دلیل قرار گرفتن در قسمتی از دشت وسیع هشترخان، به همین نام شناخته می شود. این آبشار، حاصل تلاقی هشت چشمه جوشان است که منظره بدیعی را به وجود آورده است. هشترخان، با آبشارهای بلند و پُر آبش، شناخته می شود. در طول مسیر، جنگل درختان فندق، زیبایی خاصی به منطقه داده است.

بنای معروف به آتشکده، روی تپه ای بزرگ، مشرف بر رود خانه قزل اوزن قرار دارد. بخش های زیادی از تپه ای که بنا در آن واقع است، گورستانی احتمالاً از دوران متاخر اسلامی است. بنای پیرچم، از دو بخش ساختمان مربع شکلِ گنبد دار و سازه ای تقریباً چلیپایی در شمال آن، تشکیل شده است. بنای اصلی، ساختمان کوچک مربع شکلی است که با مصالح لاشه و قلوه سنگ و ملاط آهک ساخته شده است. هرچند مردم محلی، بنا را آتشکده ای از دوران پیش از اسلام می دانند، اما با توجه به شواهد و مدارک موجود، احتمالاً بنا، آرامگاهی از دوران میانی اسلام است. این اثر، در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۳، با شماره ثبت ۹۸۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای قِروه، از جمله روستاهای قدیمی با پیشینه ای به قدمت چند هزار ساله است. وجود آثار تاریخی و همچنین نوع معماری خاص روستا (معماری صخره ای) و وجود جاذبه های طبیعی، همگی دال بر وجود پیشینه تاریخی و قدمت زیاد منطقه، در دوران خاص تاریخی است. معماری صخره ای این روستا، بسیار جالب و در خور توجه است. اکثر خانه های این روستا، روی صخره هایی بنا شده اند که زیر بنای روستا را تشکیل می دهد. رودخانه ابهر رود، از میان این روستا عبور می کند و اکثر خانه های قدیمی، در دو طرف رودخانه و مشرف به آن، روی سنگ های بزرگ بنا شده اند.

برخی وی را، از نوادگان حضرت امام جعفر صادق (ع) دانسته اند و برخی دیگر، معتقدند که امام زاده یعقوب (ع)، از اولاد امام موسی بن جعفر (ع) است. بنای امام زاده، دارای پلان مربع مستطیل و بقعه اصلی، از قدیمی ترین بخش مجموعه، پشت سر فضای هشتی قرار دارد. پوشش سقف اتاق آرامگاه، از نوع گنبد و در مجموع، فضای بقعه، از هفت بخش مجزا تشکیل شده و فضای هشتی، در طرفین آن دو اتاق، به طور قرینه و کاربردِ انبار را دارد.

این سد، بر روی شاخه کینه ورس، از رودخانه ابهر رود، که از جنوب به طرف شمال جریان داشته و به دشت تاکستان وارد می شود، احداث شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است. مهم ترین اهداف این سد، تأمین آب مشروب شهرهای ابهر و خرم دره، در کشاورزی و صنعت و نیازهای زیست محیطی می باشد.

این چشمه، که در هر ثانیه ۱۰ لیتر آب دهی دارد، دارای ویژگی های مذهبی نیز بوده و مردم، در مناسبت های مختلف، جهت بَر آورده شدن راز و نیازهای خود در آن، حضور پیدا می کنند. این چشمه، در دامنه ملا داغی و ارتفاع حدود ۷۰۰ متری از سطح جاده، قرار گرفته است. آب آن، فراوان است و از دامنه کوه بیرون می آید که بسیار زلال و خنک و گوار است و در فصول مختلف، به یک اندازه جاری است.

امام زاده یحیی (ع)، از نوادگان امام موسی الکاظم (ع) می باشد. قدمت بنای ساختمان بقعه امام زاده، به اواخر دوران قاجاریه می رسد. آستان امام زاده یحیی (ع)، در نقطه بلندی واقع شده و اطراف آن را، قبرستان وسیعی فرا گرفته است و دارای گنبد و بارگاه می باشد که بنای بقعه، از دو قسمت هشتی و حرم، تشکیل یافته است. شبستان امام زاده، پلان مربع بوده که عرق چین گنبد، به واسطه چهار گوشواره بر روی جرزهای چهارگانه استوار شده است. این بنا، در نزد اهالی روستای ازناب، از اعتبار زیادی برخوردار است.

این بنا، با ۲۱۰ متر مربع وسعت، با سبک معماری حمام های دوره صفوی، اما در ابعاد کوچک تر، ساخته شده است. این بنا، شامل فضاهایی چون هشتی ورودی، پای شوی خانه، گرما خانه، نظافت خانه، خزینه های آب سرد و آب گرم و غیره می باشد. کلمه یان یان، در زبان فارسی، به معنی سوختن است و با توجه به کاربری و عملکرد این بنا که گرمابه است، تاکیدی بر وجود آب گرم و گرمای دایمی و نسبتاً زیاد در این بنا است. نزدیکی حمام به رودخانه، احتمالاً به منظور دفع فاضلاب و یا استفاده از آب رودخانه می باشد. کاربری کنونی این حمام، سفره خانه سنتی می باشد.

این بنا، در قرن هشتم هجری قمری، در مسیر تجاری ری به آذربایجان بوده است. طرح معماری آن، از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی، شامل صحن مرکزی و حجره های شاه نشین بوده است. در چهار گوشه این کاروانسرا، حداقل چهار برج تعبیه شده بود که امروزه، همه بخش های کاروانسرا، به استثنای درب ورودی آن، ویران و به تلی از خاک، تبدیل شده اند. بر روی پیش طاق این کاروانسرا، کتیبه ای به خط ثلث دیده می شود. در این کتیبه، که یکی از زیباترین نمونه های بر جای مانده در هنر معماری ایران است، نام بانیان این کاروانسرا، فرمانروا و وزیر او، و همچنین تاریخ اتمام سازه های معماری آن، آمده است.

حمام حاج داداش، مربوط به دوره قاجار است و یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر زنجان می باشد. این حمام، تنها حمام ستون سنگی زنجان می باشد که گنبد اصلی آن، بر روی چهار ستون سنگی قرار گرفته است. زیباترین بخش این حمام سنتی، فضای بینه آن است. تزئینات بنا، فعلاً شامل کاشی کاری در رنگ های متنوعی است که از میان آن، رنگ های فیروزه ای، آبی روشن، آبی سیر و زرد، بیشتر نمایان است. آب مورد نیاز این گرمابه، از طریق دو و یا سه چاهِ ایجاد شده در ضلع شرقی بنا، تأمین می شده است. این بنا، اکنون به عنوان چای خانه سنتی، مورد استفاده قرار می گیرد.

مجموعه تفریحی و کوهستانی ائل داغی یا مجموعه تفریحی گاوه زنگ، یکی از مراکز تفریحی و گردشگری زنجان است. مجتمع ائل داغی، در دامنه کوه گاوا زنگ قرار دارد. این مجموعه، در کم ترین فاصله از مرکز شهر زنجان قرار داشته و راه دسترسی به تمام امکانات رفاهی را نیز دارد. آلاچیق های چوبی، رستوران، آسیاب، آبشار مصنوعی و غیره، از جمله امکانات موجود در این مجتمع است.

حسینیه اعظم زنجان، از اماکن مذهبی شیعیان است که در جنوب شهر زنجان، واقع گشته است. قدمت این مکان، به اواخر دوره قاجاریه می رسد. این حسینه، توسط دو فرد، بنام های حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف گردید. همه ساله، روز هشتم محرم، دسته عزاداری، از محل مسجد در خیابان فردوسی، تا امام زاده سید ابراهیم حرکت می کند. در طول مسیر حرکت دسته، نزورات و احشام، بصورت زنده و ذبح شده، تقدیم دسته می شود که بعد از قربانگاه منا در مکه معظمه، اولین رتبه را در زیادت قربانی در جهان اسلام دارد. روز هشتم محرم در زنجان، به یوم العباس معروف است. حسینیه اعظم زنجان، بیش تر بخاطر دسته ای که هر سال، در هشتمین روز ماه محرم دارد، مشهور است. مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۱۰، به عنوان دهمین اثر معنوی ایران، به ثبت رسیده است.

سد گاوازنگ، از جاذبه های طبیعی شهر زنجان به شمار می آید و در شمالی ترین نقطه شهر، واقع شده است. سد خاکی گاوازنگ، در تفرجگاه بزرگ زنجان، دهکده تفریحی گاوازنگ زنجان، در کنار دیگر تفریحات این مجموعه، مانند لند مارک و چای خانه، رستوران پذیرایی، مجموعه بازی و تفریحی رو باز، مجموعه ورزشی، پیست دوچرخه سواری قرار گرفته است. این سد، از پُر طرف دارترین تفرجگاه های این شهر است و اهمیت زیادی برای دوست داران طبیعت منطقه دارد. این سد، در فصول گرم سال، محل مناسبی برای ماهی گیری و قایقرانی است.

جمعی، امام زاده را، ابراهیم بن موسی بن جعفر دانسته اند و جمعی دیگر، او را ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن الحسن بن العباس بن علی ذکر نموده اند. بنای امام زاده، ابتدا به سبک چهار طاقی بوده که گنبد زیبایی، آن را پوشش می نمود. گنبد، از نوع تک پوششی بوده که با واسطه چهار گوشواره بر جرزها، استوار گشته و حد فاصل گوشواره ها و گنبد، هشت نورگیر تعبیه شده است. تزئینات گنبد، از داخل، مقرنس و گره سازی بوده و سوره جمعه، به خط زیبای ثلث، نوشته شده است.

این مسجد، به دلیل قرار گرفتن در داخل بازار و نزدیکی به مسجد جامع زنجان و احترام به این مسجد، فاقد گنبد و گلدسته می باشد. این بنای مذهبی، توسط میرزا حسین میرزایی، از نوادگان حاج ابوالقاسم موسوی، ساخته شده که بعدها، به نام امام جماعت آن، مسجد نجفی میرزایی نامیده می شود. مسجد نجفی زنجان، دارای صحن، شبستان و حجره هایی در اطراف صحن است. این بنا، دارای دو شبستان می باشد. این مسجد، که در گذشته به مسجد مسگرها یا آهنگران نیز معروف بوده، از نوع مساجد چهل ستونی یا شبستانی است که شبستان های آن، در ضلع های جنوبی و غربی میان سرا قرار دارد. این مسجد، با شماره ثبت ۱۴۴۰، به عنوان یکی از آثار ملی کشور، به ثبت رسیده است.

این روستا، یکی از زیباترین روستاهای استان زنجان است و از روستاهای با معماری پلکانی می باشد. معماری این روستا، شبیه ماسوله است که به شکل حیرت آوری در بافت کوهستانی قرار گرفته است. وجود آبشارهای فراوان، به زیبایی این روستا افزوده است و طبیعت بکر و شاداب منطقه نیز، چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. اهالی روستا، چند سالی است که روستا را تخلیه کرده و تقریباً این روستای زیبا با معماری پلکانی، خالی از سکنه می باشد. روستای شیلاندر، با دارا بودن طبیعت بکر، یکی از بهترین مناطق کوهستانی برای طبیعت گردی، به شمار می آید.

غار کتله خور، که در گویش محلی مردم منطقه، به آن کتل کوتول می گویند، غاری خشکی-آبی است. غار کتله خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن، گِل رس و خاک های حاوی اکسید آهن قابل مشاهده است. از عجایب و زیبایی های این غار، تعدد طبقات آن است که این گونه غارها در جهان، بسیار کم نظیر هستند. گمان می رود که این غار، دارای ۷ طبقه باشد. این غار، به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم می شود. بخش ورزشی آن، که مورد استفاده غارنوردان و صخره نوردان قرار می گیرد حدود ۴ کیلومتر است و هنوز، انتهای آن کشف نشده است. بخش تفریحی غار، که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می گیرد، حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است. بخش فرهنگی غار نیز، در بخش جنوبی آن قرار دارد و قسمت اصلی آن، دالانی است طبیعی، که جهت برگزاری مراسم مختلف، مورد استفاده قرار می گیرد. البته این دالان، هیچ گونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن، بصورت مصنوعی کنده شده، اما خود دالان، تماماً طبیعی است. این غار، از لحاظ وسعت، دومین غار جهان و از لحاظ زیبایی، اولین غار جهان شناخته شده است. دهلیزها، گذرگاه ها، وجود ستون های عظیم و وجود استالاگتیت ها و استالاگمیت ها، به رنگ های مختلف و قندیل های تو خالی، که جزو کمیاب ترین قندیل ها است، آن را در زمره منحصر بفرد ترین غارهای جهان قرار داده است. در سقف و کف غار، قندیل های زیبایی به اشکال مختلف، مثل شیر خوابیده، پنجه شیر، پای فیل، سگ شکاری، نخل سوخته و غیره وجود دارد که چشم هر بیننده ای را خیره می کند.