گشتول

به اعتقاد مردم و اهالی روستاهای مجاور، این مکان، مرقد یکی از نوادگان امام محمد تقی (ع)، به نام بابا حسین، معروف به بابا قدرت است. بنای مقبره بابا قدرت، از آثار تاریخی ارزشمند شهرستان اسفراین به شمار می رود که تاریخ دقیق ساخت آن معلوم نیست، ولی اغلب، آن را به دوره صفوی نسبت می دهند. بَرجسته ترین ویژگی این اثر، تلفیق معماری دست کَند و افزوده است. بنای مقبره، در دل تپه ای حفر شده و متشکل از یک دالان دست کَند، به طول حدود ۴۰ متر و یک اتاق گنبد دار، در انتهای دالان است که در آن، قبری وجود دارد. این اثر، در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۸۳، با شماره ثبت ۱۱۰۵۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

یار محمد خان سهام الدوله بجنوردی، ملقب به یار محمد خان شادلو و سردار مفخم، از ایل شادلو، حاکم نواحی شمال خراسان، به مرکزیت بجنورد، در دوران سلطلنت ناصرالدین شاه قاجار بوده است. سهام الدوله یار محمد خان شادلو، حاکم بجنورد، به دستور ناصرالدین شاه قاجار، مأمور شد که گنبد تازه ای در محل تاریخی بش قارداش بسازد. وی بنایی جدید در این محل احداث کرد و پس از مرگ ناصرالدین شاه، آن را به مقبره خود اختصاص داد که اکنون قبر وی، با سنگی مرمرین در وسط آن، قرار دارد. ساختمان این بنا، از آجر و گچ ساخته شده و دارای سه اتاق، که هر اتاق به ایوانی گشوده می شود که با پلکانی مرمرین، به کناره استخر راه می یابد.

این بنا، از یادمان های اواخر دوره قاجار است که به استناد کتیبه موجود، در سال ١۳۲۵ ه.ق، به دست استاد غلام رضا، بنا یزدی، ساخته شده است. حسینه جاجرمی، یک نمونه معماری سنتی از نوع حیاط مرکزی است که نوعی معماری درون گرا، قلم داد می شود و در آن، تمام درب و پنجره ها و نورگیرها، رو به حیاط باز می شوند. این نوع معماری، اغلب در مناطق خشک و کویری مورد توجه بوده و در منطقه بجنورد، چندان معمول نیست. طرح کلی پلان بنا، مربع شکل است و در ضلع شرقی و غربی، از دو طبقه تشکیل شده که در مجموع، حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. بخش های مختلف بنا، با آرایه های معماری از قبیل آجر كاری، گچ بری، مقرنس كاری و كتیبه هایی، تزئین شده است. اکنون این بنا، به مرکزی برای آفرینش هنرهای سنتی و صنایع دستی، تبدیل شده است. این اثر، در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۸۳، با شماره ثبت ۱۱۰۵۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

ابوالحسن علی بن مهزیار، از اعاظم اصحاب ائمه اطهار است که از سوی علی بن موسی الرضا (ع) و امام محمد تقی (ع)، مقام نمایندگی و وکالت در نواحی جاجرم را داشته و تألیفات و کتب متعدد، از وی بر جای مانده است. بنا، دارای پلان مربع و عبارت است از یک اتاق، که در ارتفاع چهار و نیم متری، به وسیله ی چهار ترمبه عمیق و چهار طاق نمای تزیینی، به هشت ضلعی تبدیل شده و گنبد بنا، بر روی آن استوار شده است. با توجه به رنگ آجرها، نوع گچ بری ها و همچنین فرم گنبد، ساخت اولیه این مقبره، به قرن هفتم تا دوره ی تیموری مربوط می شود.

سَرچشمه شوقان، چشمه زیبا و معروفی است که با وسعت چهار هکتار، در مجاورت یک کوه واقع شده و آب آن، از زیر چندین نقطه از شکاف های کوه خارج می شود. آب این چشمه، برای مردم شهر شوقان، بسیار مهم است و به این چشمه اعتقاد دارند و به آن، نذر می کنند. آب این چشمه، برای آشامیدن و کشاورزی مورد استفاده است. آب این چشمه، پس از گذر از باغات و مزارع، وارد جوی های شهر شده و فضای سبز شهر را آبیاری می کند.

حمام قدیمی جاجرم، یکی از بناهای دوره صفوی است که در بافت فرسوده شهری واقع شده است. این حمام، بصورت نیمه زیرزمینی ساخته شده و از بخش های مختلفی چون رختکن یا سربینه، گرم خانه، خزینه، آب انبار و قسمت های بیرونی، شامل گلخن و منبع آب گرم تشکیل شده است. در بخش هایی از کف گرم خانه، نقوش زیبای اسلیمی و ختایی بر سنگ نقش شده که در نوع خود، منحصر بفرد است. این بنا، که با توجه به قدمت آن، به موزه مردم شناسی تغییر کاربری داده است، در قسمت داخلی، دارای غرفه باستان شناسی، صنایع دستی، مشاهیر جاجرم، محرم، عطاری و نحوه استحمام گذشتگان می باشد. این اثر، در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۲۲۱۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

آرامگاه امام زاده زین العابدین، که از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است، بنایی تاریخی-مذهبی است و از لحاظ ویژگی های معماری، منحصر بفرد است. بنای مربوط، در زمان صفویه احداث شده و تا کنون، تغییرات فراوانی یافته است. این اثر، با شماره ثبت ١۸۷۴۳، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

آبشار کهنه اوغاز، در شرق روستای کهنه اوغاز قرار دارد که دارای آب فراوان و منظره های دیدنی است. علاوه بر این آبشار، اوغاز کهنه، مناظر طبیعی زیادی از جمله چشمه سارهای پُر آب و سرد دارد که می توان به آرموتلی سَرسبز در دامنه شمالی کوه کیسمار و دو چشمه معروف بگان و فاطمه خانم و همچنین مراتع آن اشاره نمود.

این آبشار، در روستا، به شارشار معروف است و بلندترین آبشار منطقه شیروان، با ارتفاع بیش از ۲۰ متر می باشد. بر بالای آبشار، آسیاب آبی قدیم و مخروبه ای قرار دارد و دو دامنه شرقی و غربی دره اسطرخی را، درختان انبوهی فرا گرفته است که بیش تر، حالت جنگل را دارد. اطراف آبشار، یکی از مناطق ییلاقی و بسیار سرد، در تابستان است. در حد فاصل سَرچشمه و آبشار اسطرخی، تک درختی کهن و تنومند از نوع سرو کوهی وجود دارد که سن آن، به چند صد سال می رسد.

روستای زیبای اسطرخی شیروان، از روستاهای کوهستانی بوده که در دره ای نسبتاً ژرف قرار دارد و رودخانه ای از وسط دره و روستا می گذرد. در کوه های اسطرخی، انواع گیاهان طبی دیده می شود و محصولات عمده آن، شامل گردو، کشمش، سیب زمینی، گندم و جو و غیره است. در وسط روستا، مقبره امام زاده ای قرار دارد که به روایت اهالی، نام مبارکش، شاه زاده عبدالرحمان، فرزند امام سجاد (ع) می باشد که فوق العاده مورد احترام و اعتقاد اهالی است. باریک ترین کوچه، به نام کوچه آشتی کنان، به عرض ۸۰ سانتی متر در این روستا قرار دارد که سابقاً، محل آشتی کنان اهالی بود.

روستای گلیان، یکی از روستاهای بسیار قدیمی شیروان است. گلیان، شهر بزرگی بوده و هفت حمام داشته و امروزه، آثاری از آن حمام ها، باقی نمانده است. در گلیان، مقبره و بقعه معتبری، معروف به مقبره بابا توکل وجود دارد. روستای گلیان، با توجه به مناظر طبیعی و چشمه سارهای فراوان و رودخانه و باغ های پُر درخت، یکی از مناطق ییلاقی و گردشگری شیروان است که مردم زیادی از شیروان، در روزهای تعطیل، برای تفریح به آنجا می آیند. اقتصاد گلیان، در مرحله اول، بر کشاورزی و باغداری و در مرحله دوم، بر دامداری متکی است و محصولات آن، گندم و جو و کشمش و پیاز و سیب زمینی و گردو است. مردم این روستا، به پرورش ماهی نیز اشتغال دارند.

این روستا، جزو روستاهای سَرسبز و ییلاقی است و خانه های پلکانی آن ها، بسیار دیدنی است. این روستا، رودخانه ای معروف به کال خونی دارد که از وسط روستا عبور می کند و این روستا را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند. خانه های روستا، اکثراً در سمت شرق رودخانه واقع شده است. آب و هوای خسرویه، در زمستان ها، بسیار سرد و در تابستان، خنک و مطبوع می باشد. مراتع در این روستا، به دو دسته زمستانی و تابستانی تقسیم می شوند. یخدان طبیعی (یخچال طبیعی)، از مراکز دیدنی و منحصر به فرد خسرویه می باشد و دارای غار تاریک و عمیقی است.

طبق منابع محلی، بنا مربوط به دوره صفوی بوده و تا اواخر قاجار، مورد استفاده قرار می گرفته است. این بنا، پلانی مستطیل شکل دارد و برج و باروی خندق، مستحکم سازی شده است. اطراف قلعه، خندقی با عرض ۱۵ متر قرار دارد. این قلعه تاریخی، دو دروازه دارد که در میانه حصار شمالی و جنوبی قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در بنا، خشت و ملاط گِل، دیوارهای با دور چینه و در قسمت هایی از بنا، خشت و پوشش و بارورها و دیوارهای کاخ، گِل می باشد. این اثر، با شماره ثبت ۱۲۰۸۳، به عنوان یکی ازآثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستا، بر روی دو تپه بنا شده است که یک رودخانه، از وسط آن می گذرد. اسفجیر، دره پُر آب و سَرسبزی است که به دربند معروف بوده و در شمال روستا، واقع و گردشگران بی شماری را پذیرا می باشد. در مسجد این روستا، درخت چناری وجود دارد که به گفته اهالی روستا، بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد. کاتا قلعه (قلعه بزرگ)، یکی از آثار بَر جای مانده از زمان های گذشته می باشد که در گذشته دور، مسکونی بوده است، ولی در حال حاضر، خالی از سکنه می باشد. قزلار قلعه (قلعه دختران) و اوغلان قلعه (قلعه پسران)، دو مکان دیدنی در شمالِ شرق روستا، لحظات به یاد ماندنی را برای توریست های مشتاق به ثبت می رساند. در این روستا، محلی وجود دارد که به مقبره امام شهرت دارد که مورد احترام مردم است و بعضی از اهالی، برای شفای بیماران خود، به این مکان مراجعه می کنند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه، کشت دیم در زمین های آبادی، رواج بیشتری دارد و به دلیل حاصل خیز بودن زمین های منطقه و وجود مراتع پیرامون آبادی، مشاغل دامداری از رونق خاصی برخوردار است. روستا، محصولاتی همچون انگور، گردو، گیلاس، سیب، و زردآلو دارد.

دره مایوان، دره زیبایی به طول تقریبیِ ۲۵ کیلومتر است. این منطقه، آب و هوای بسیار مطلوب و مناظر طبیعی دارد. درختان گردو و بادام، در سراسر دره روییده و علاوه بر ایجاد محیطی سَرسبز، به رونق اقتصادی منطقه کمک می کند. این دره، به بهشت فاروج معروف است. این منطقه، دارای هوای کوهستانی است و آب بیشتر مردم، از چشمه سار و رودخانه، تأمین می شود.

مسجد جامع ایور، مربوط به سده های متأخر دوران های تاریخی پس از اسلام، سده ۱۰ ه.ق است. در کتیبه سنگی بنا، بانی مسجد، رحیم بک و معمار آن، قنبر علی آقا خراسانی، ذکر شده است. مسجد جامع ایور، با پلانی مستطیل شکل، احداث شده است که درب ورودی آن، در انتهای ضلع شمالی است. مسجد، با مصالح خشت و گِل ساخته شده است. این اثر، در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۷۳۸۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای دشت، یکی از مناطق خوش آب و هوا و ییلاقی منطقه است. این روستا، به خاطر وجود جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی و همچنین برخورداری از جاذبه های سنتی و صنایع دستی با ارزش و کهنی مانند شال بافی و قالی بافی، که همچنان در میان ساکنان این روستا باقی مانده است، از شاخص ترین روستاهای این شهرستان است. وجود آثار تاریخی با ارزش، چون قزلر قلعه و سردابه های زیبا و همچنین ارتفاعات و کوه های مرتفع و نیز چشمه های پُر آب و درختان جنگلی، مناطقی چون چشمه جنگلی ییلاق، چشمه گلزار و سَرچشمه سردار، از مهم‌ترین مناطق دیدنی این روستا به شمار می آیند. سوغات محلی این روستا، تخمه آفتاب گردان است که در منطقه، به وفور کاشت می شود.

مسجد جامع درق، در دوره صفوی ساخته شده و نقشه آن، مربع شکل است. ورودی اصلی مسجد، در ضلع شرقی و در میانه ایوانی قرار دارد که با چند ستون چوبی در جلو، نگهداری می شود. این مسجد کوچک، با الگوی ساختمانی گذشتگان و چینه های خشت و گِل ساخته شده و سقف آن، با مجموعه ای از قوس های ضربی، پوشش یافته است. این اثر، در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۷۳۸۷، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

سد شیرین دره، از بزرگ ترین سدهای استان خراسان شمالی است و بر روی رودخانه شیرین دره، جهت تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز برای شهر بجنورد و روستاهای مسیر خط انتقال، کنترل و مهار سیلاب ها، آب مورد نیاز صنایع و همچنین تأمین آب لازم برای بهبود و توسعه کشاورزی زمین های پایین دست، احداث شده است. عملیات ساخت این سد، در مهر ۱۳۷۵ ه.خ، آغاز شد و در فروردین ۱۳۸۴ ه.خ، به پایان رسید. دریاچه این سد، از لحاظ قایق رانی، ماهی گیری، شنا و گردشگری، مکانی بسیار دیدنی و جالب توجه است.

روستای درکش، دره ای است که رودخانه درکش (زوهاور)، از میان آن می گذرد. این روستا، دارای طبیعتی جنگلی و کوهستانی، با چشمه سارهای زیاد و دارنده تنها جنگل بلوط منطقه شرق کشور می باشد و آنچه دوست داران طبیعت را به درکش می کشاند، دره کنداب، در جنوب آبادی و جنگل زیبا و انبوه بلوط است. روستای پای کوهی درکش، بافت مسکونی متمرکزی دارد و ۱۰۴۰ متر ارتفاع دارد. وجود آبشارها و رودخانه ها، باغ های میوه متنوع و فراوان، انواع گیاهان دارویی، حیات وحش منحصر بفرد، آثار و تپه های تاریخی متعدد و محیط زیبا، همه ساله، گردشگران زیادی را به این روستا جذب می کند. مردم روستای درکش، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند و به زبان کردی کرمانجی، سخن می گویند. روستای درکش، متأثر از اقلیم کوهستانی، زمستان های سرد و تابستان های معتدل دارد.

این منطقه، با فاصله اندکی از جاده آسیایی، از آب و هوایی معتدل، جنگلی و كوهستانی برخوردار است و چشمه سارهای فراوانی را در خود جای داده است. به علاوه، تنها جنگل بلوط شرق كشور، در این منطقه قرار گرفته است. كوه های جنوب این منطقه، كه بخشی از رشته كوه آلاداغ است، پوشیده از انواع درختان جنگلی است كه مناظر بسیار زیبا و محیطی دل چسب را برای گردشگران و كوهنوردان به وجود آورده است. وسعت جنگل های این منطقه، در حدود ۲۰۰ هزار هکتار برآورد شده است. جنگل های این منطقه، یکی از زیستگاه های مرال (گوزن قرمز) است.

رویین، دهکده نساجی سنتی ایران، از جمله روستاه های گردشگری و سَرسبز و خوش آب و هوای شهرستان اسفراین است که در سمت جنوبی کوه های الاداغ و در میان یکی از دره های مصفای آن، واقع شده است. این روستا، در ارتفاعِ ۱۶۷۰ متری از سطح دریا، قرار گرفته است. آب و هوای روستای رویین، از نوع معتدل کوهستانی، با زمستان های سرد و پُر برف و تابستان های معتدل و مطبوع می باشد. هنگام ورود روستا، بافت پلکانی روستا و سَرسبزی آن، کوچه های باریکی که به طرف دامنه کوه کشیده شده است، هر گردشگری را جذب خود می کند. کوچه های پیچ در پیچ، بافت قدیمی خانه ها، شیب کوچه به کوچه، زیبایی مسحور کننده این روستا در کنار خانه های پلکانی، باغ های انبوه میوه، دره های سبز و وجود چشمه های فراوان، زیبایی رویین را دو چندان کرده است که در ارتفاع قرار گرفتن این روستا و همچنین عبور رودخانه ای که از آن می گذرد، دلیل سَرسبزی این روستا می باشد. زیارتگاه امام زاده اسحاق، مقبره ملا عارف رویین، وجود تپه ای باستانی در میام، حمام قدیمی خزینه ای، وجود چند درخت چنار کهن سال با قدمت بیش از ۶۰۰ سال، چشمه کوه، ذوتنگ و گل میام، از دیگر جاذبه های این روستای توریستی می باشند که سبب گردیده اند این روستا، در فهرست آثار ملی به ثبت برسد.