گشتول

در سال ۱۳۹۰ ه.خ، در ضلع جنوبی شارستان، بخش کوچکی از یک سازه آجری، شامل سَر دَرِ ورودی و تعدادی پله کشف گردید که احتمال می رفت این سازه، بقایای یک آب انبار است؛ طی کاوش فصل پنجم شهر تاریخی بلقیس، جهت روشن شدن وضعیت این ساختار، یک ترانشه در ادامه سازه های قبل ایجاد گردید که مدتی پس از کاوش، منجر به نمایان شدن بخش عظیمی از مخزن گردید؛ این قسمت از بنا، به شکل یک دایره در دل زمین، با شفته آهک و آجر ایجاد گردیده است و قسمت داخلی آن، بدون اندود بوده و تنها در نزدیک کف سازه، حدود ۱ متر، دارای یک اندود نازک آهک است.

سالوک، یکی از کوه های بزرگ خراسان شمالی، با ارتفاعِ ۲۹۰۰ متر، از زیباترین و پُر جاذبه ترین قُلَلِ استان می باشد. علت نام گذاری قله به نام سالوک، وجود قلعه ای بنام سعلوک، در ضلع جنوبی دره زاری می باشد. سالوک، به دلیل وجود چشمه سارها و آبشارهای زیبا و دیدنی و دیواره های بلند و طبیعت سَرسبز و نهرهای خروشان، آوازه اش فراتر از خراسان شمالی پیچیده است. یال های سبز و محسور کننده و مناظر بدیع و چشم اندازه های عالی آن، هر کوهنورد و گردشکر را به سود خود جلب می کند. بهترین و زیباترین دیواره آن، به نام قزل طاق، در ضلع شمالی آن قرار دارد. طول دیواره، تقریباً ۴۵۰ متر و عرض آن، حدوداً ۲۵۰ متر می باشد.

به اعتقاد مردم و اهالی روستاهای مجاور، این مکان، مرقد یکی از نوادگان امام محمد تقی (ع)، به نام بابا حسین، معروف به بابا قدرت است. بنای مقبره بابا قدرت، از آثار تاریخی ارزشمند شهرستان اسفراین به شمار می رود که تاریخ دقیق ساخت آن معلوم نیست، ولی اغلب، آن را به دوره صفوی نسبت می دهند. بَرجسته ترین ویژگی این اثر، تلفیق معماری دست کَند و افزوده است. بنای مقبره، در دل تپه ای حفر شده و متشکل از یک دالان دست کَند، به طول حدود ۴۰ متر و یک اتاق گنبد دار، در انتهای دالان است که در آن، قبری وجود دارد. این اثر، در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۸۳، با شماره ثبت ۱۱۰۵۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بش قارداش، یکی از جاذبه های تاریخی، طبیعی و گردشگری بجنورد می باشد که در زبان ترکی خراسانی، به معنی پنج برادر می باشد. پیش از اسلام، در زمان اشکانیان و ساسانیان، در این محل، عبادتگاه پیشوایان کنتیس زرتشتی قرار داشته است. نام این مکان، بر اساس داستانی تاریخی است که در بین مردم شهر، جریان دارد. طبق این افسانه، در روزگاران قدیم، پنج برادر در شهر بجنورد زندگی می کردند که به دلیل مخالفت با ظلم و ستم حکم ران، تحت تعقیب مأموران قرار داشتند. این پنج برادر، به همراه هم گریختند و مأموران نیز، آن ها را تا این مکان تعقیب کردند. پنج برادر، از خدا طلب کمک کردند، در این هنگام، پنج سوراخ در کوه ایجاد شد که برادران، به آن ها پناه بردند و از سوراخ ها، آب گوارایی جاری شد. تا سال ها قبل، تعداد چشمه ها، پنج عدد بود که تمامی آن ها، آب بسیار داشتند. در سمت چپ کوه و چشمه بش قارداش، یک بنای تاریخی، که به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده، هم اکنون پا بَرجاست و در سال های قبل، چندی از خاندان "شادلو بجنورد"، در آن دفن شده اند. در روبروی استخر اصلی بش قارداش، یک دروازه، از دوره قاجار تا کنون پا بَرجاست. آب چشمه بش قارداش، در درمان بیماری های تغذیه ای، اشکالات کبدی، صفرایی و ناراحتی های دستگاه ادراری، دارای اهمیت خاصی می باشد. در فضای فعلی پارک بش قارداش، فضای دل نشینی همراه با نمازخانه، چندین سوپر مارکت و امکانات کامل رفاهی، جهت خدمت رسانی به مسافرین و گردشگرانی که به این استان سفر می‌کنند، ایجاد گردیده است. همچنین بش قارداش، محلی برای برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های مختلف می باشد. این اثر، در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰، با شماره ثبت ۴۵۷۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

امام زاده محمد باقر، از نسل امام سجاد (ع) می باشد و مورد احترام و علاقه مردم اسفیدان و آبادی های اطراف است. بنای امام زاده، احتمالاً در دوره صفوی یا قاجار ساخته شده است. پلان این آرامگاه، مستطیلی است و گنبدی با ساقه بلند، سقف آن را پوشش می دهد. این بنا، دو ایوان دارد. این اثر، در تاریخ ۸ مرداد ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۵۹۴۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این بنا، از یادمان های اواخر دوره قاجار است که به استناد کتیبه موجود، در سال ١۳۲۵ ه.ق، به دست استاد غلام رضا، بنا یزدی، ساخته شده است. حسینه جاجرمی، یک نمونه معماری سنتی از نوع حیاط مرکزی است که نوعی معماری درون گرا، قلم داد می شود و در آن، تمام درب و پنجره ها و نورگیرها، رو به حیاط باز می شوند. این نوع معماری، اغلب در مناطق خشک و کویری مورد توجه بوده و در منطقه بجنورد، چندان معمول نیست. طرح کلی پلان بنا، مربع شکل است و در ضلع شرقی و غربی، از دو طبقه تشکیل شده که در مجموع، حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. بخش های مختلف بنا، با آرایه های معماری از قبیل آجر كاری، گچ بری، مقرنس كاری و كتیبه هایی، تزئین شده است. اکنون این بنا، به مرکزی برای آفرینش هنرهای سنتی و صنایع دستی، تبدیل شده است. این اثر، در تاریخ ۱۷ مرداد ۱۳۸۳، با شماره ثبت ۱۱۰۵۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

خانه بانک ملی، یکی از خانه های دوره پهلوی است که با تلفیق معماری سنتی و اروپایی، ساخته شده است. پنجره ها و برخی ورودی های بنا، با قوس کمانی پوشش یافته و بر بالای آن ها، قاب های کاشی کاری شده ای ایجاد شده است. پلان بنا، سقف شیروانی معروف به کلاه فرنگی، سَرستون ها کورنتی و بسیاری ویژگی های دیگر این بنا، از معماری اروپایی در سده های ۱۹-۱۸ م، اقتباس شده است. این اثر، در سال ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۴۱۵۰، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

سَرچشمه شوقان، چشمه زیبا و معروفی است که با وسعت چهار هکتار، در مجاورت یک کوه واقع شده و آب آن، از زیر چندین نقطه از شکاف های کوه خارج می شود. آب این چشمه، برای مردم شهر شوقان، بسیار مهم است و به این چشمه اعتقاد دارند و به آن، نذر می کنند. آب این چشمه، برای آشامیدن و کشاورزی مورد استفاده است. آب این چشمه، پس از گذر از باغات و مزارع، وارد جوی های شهر شده و فضای سبز شهر را آبیاری می کند.

این حمام، مربوط به اواخر دوره قاجار می باشد و در کنار چنار و چشمه مرکز روستا، از ساروج و آجر سفالی ساخته شده است. معماری و ساخت آن، بسیار هنرمندانه و طبق اصول علمی ساخته شده که بسیار جای شگفتی است. این حمام، کاملاً در زیرِ زمین ساخته شده و سوخت فعلی آن، نفت سیاه است که در قدیم، از چوب درختان ارسِ کوهِ سالوک استفاده می شده است. قسمت گنبدی شکل سقف آن، برای نورگیر، بیرون از سطح زمین ساخته شده است. آب آن، از همان چشمه وسط روستا، تأمین می گردد. این حمام، از چند قسمت، که هر یک بوسیله راهروهایی نسبتاً تنگ به یکدیگر متصل گردیده اند، تشکیل شده است. این حمام، در حال حاضر نیز، مورد استفاده قرار می گیرد.

محوطه چَلو، مربوط به عصر مس-مفرغ است. این محوطه، یک استقرارگاه باستانی وسیع، در حوالی شهر سنخواست است که نشانه های استقرار از دوره مس و سنگ تا دوره آهن (هزاره چهارم تا نخست پیش از میلاد)، در آن بَر جای مانده است. این محوطه، با گستره حدود ۶۰ هکتار، در زمره بزرگ ترین استقرارگاه های پیش از تاریخ، در شمالِ شرق کشور است. کاوش در نیمه غربی محوطه چلو، یک محدوده ذخیره سازی آذوقه، به مساحت حدود یک هکتار را آشکار ساخت که به احتمال قوی، نشان دهنده یک نظام انبار داری پیشرفته و کنترل مواد ورودی و خروجی به انبارها است. بر اساس بررسی های باستان شناسی، این منطقه، در دوره پیش از تاریخ، با مناطق آسیای میانه، دشت گرگان و فلات مرکزی ایران در ارتباط بوده است. محوطه باستانی چلو، در مسیر یک شاه راه باستانی قرار گرفته که در قرون اولیه اسلام، نیشابور و گرگان را به هم مرتبط می کرده و شاید بتوان گفت این راه، از دوره پیش از تاریخ، شکل گرفته است. این اثر، در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۱۲۹۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای اوغاز کهنه، از روستاهای قدیمی شیروان است و قدمت آن، به چند صد سال می رسد. بنای اولیه این روستا، توسط ازبکان، بنیان گذاری شده است. اوغاز کهنه، مناظر طبیعی بسیاری دارد و از مناطق سَرسبز و با صفای شیروان است. باغ هاى پُر درخت اطراف آن و همچنین مناظر طبیعى روستایى، چشمه ها و مسیر گردش آب و جریان دائمى آب در آبشارهاى کوچک، خنکى و آب و درختان سرو کوهى، مراتع سَرسبز و خرم، همگی جلوه هاى ویژه اى دارند که چشم ها را خیره می کند. دو چشمه معروف بکان و فاطمه خانم، از دیگر زیبایى هاى طبیعى این منطقه هستند.

این آبشار، در روستا، به شارشار معروف است و بلندترین آبشار منطقه شیروان، با ارتفاع بیش از ۲۰ متر می باشد. بر بالای آبشار، آسیاب آبی قدیم و مخروبه ای قرار دارد و دو دامنه شرقی و غربی دره اسطرخی را، درختان انبوهی فرا گرفته است که بیش تر، حالت جنگل را دارد. اطراف آبشار، یکی از مناطق ییلاقی و بسیار سرد، در تابستان است. در حد فاصل سَرچشمه و آبشار اسطرخی، تک درختی کهن و تنومند از نوع سرو کوهی وجود دارد که سن آن، به چند صد سال می رسد.

روستای زیبای اسطرخی شیروان، از روستاهای کوهستانی بوده که در دره ای نسبتاً ژرف قرار دارد و رودخانه ای از وسط دره و روستا می گذرد. در کوه های اسطرخی، انواع گیاهان طبی دیده می شود و محصولات عمده آن، شامل گردو، کشمش، سیب زمینی، گندم و جو و غیره است. در وسط روستا، مقبره امام زاده ای قرار دارد که به روایت اهالی، نام مبارکش، شاه زاده عبدالرحمان، فرزند امام سجاد (ع) می باشد که فوق العاده مورد احترام و اعتقاد اهالی است. باریک ترین کوچه، به نام کوچه آشتی کنان، به عرض ۸۰ سانتی متر در این روستا قرار دارد که سابقاً، محل آشتی کنان اهالی بود.

تپه ارگ شیروان، مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد است و عظیم ترین و مهم ترین محوطه باستانی شمالِ شرق کشور و از کهن ترین مراکز فرهنگ و تمدن در خطه خراسان شمالی است. این اثر باستانی، از اولین محوطه های مسکونی حاشیه رودخانه اترک محسوب می شود و بر دشت شیروان اشراف داشته و رود اترک از مجاورت آن می‌گذرد. تپه باستانی ارگ شیروان، بزرگ ترین تپه دست ریز خاکی ایران است که ۲۵ متر ارتفاع و ۹۰ متر قطر دارد که به علت فرسایش، به تدریج از ارتفاع تپه کاسته شده که سابقاً، مرکز حکومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بوده است. عمارت تپه باستانی ارگ شیروان، دارای شاه نشین اندرونی و بیرونی بود که تماماً از خشت خام و گِل و آرچه (سرو کوهی) احداث شده بود. تپه باستانی ارگ شیروان، در روزگاران گذشته، محل برگزاری کشتی پهلوانی باچوخه خراسان نیز بود. این اثر، در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶، با شماره ثبت ۷۰۳، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای گلیان، یکی از روستاهای بسیار قدیمی شیروان است. گلیان، شهر بزرگی بوده و هفت حمام داشته و امروزه، آثاری از آن حمام ها، باقی نمانده است. در گلیان، مقبره و بقعه معتبری، معروف به مقبره بابا توکل وجود دارد. روستای گلیان، با توجه به مناظر طبیعی و چشمه سارهای فراوان و رودخانه و باغ های پُر درخت، یکی از مناطق ییلاقی و گردشگری شیروان است که مردم زیادی از شیروان، در روزهای تعطیل، برای تفریح به آنجا می آیند. اقتصاد گلیان، در مرحله اول، بر کشاورزی و باغداری و در مرحله دوم، بر دامداری متکی است و محصولات آن، گندم و جو و کشمش و پیاز و سیب زمینی و گردو است. مردم این روستا، به پرورش ماهی نیز اشتغال دارند.

این روستا، جزو روستاهای سَرسبز و ییلاقی است و خانه های پلکانی آن ها، بسیار دیدنی است. این روستا، رودخانه ای معروف به کال خونی دارد که از وسط روستا عبور می کند و این روستا را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند. خانه های روستا، اکثراً در سمت شرق رودخانه واقع شده است. آب و هوای خسرویه، در زمستان ها، بسیار سرد و در تابستان، خنک و مطبوع می باشد. مراتع در این روستا، به دو دسته زمستانی و تابستانی تقسیم می شوند. یخدان طبیعی (یخچال طبیعی)، از مراکز دیدنی و منحصر به فرد خسرویه می باشد و دارای غار تاریک و عمیقی است.

روستا، بر روی دو تپه بنا شده است که یک رودخانه، از وسط آن می گذرد. اسفجیر، دره پُر آب و سَرسبزی است که به دربند معروف بوده و در شمال روستا، واقع و گردشگران بی شماری را پذیرا می باشد. در مسجد این روستا، درخت چناری وجود دارد که به گفته اهالی روستا، بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد. کاتا قلعه (قلعه بزرگ)، یکی از آثار بَر جای مانده از زمان های گذشته می باشد که در گذشته دور، مسکونی بوده است، ولی در حال حاضر، خالی از سکنه می باشد. قزلار قلعه (قلعه دختران) و اوغلان قلعه (قلعه پسران)، دو مکان دیدنی در شمالِ شرق روستا، لحظات به یاد ماندنی را برای توریست های مشتاق به ثبت می رساند. در این روستا، محلی وجود دارد که به مقبره امام شهرت دارد که مورد احترام مردم است و بعضی از اهالی، برای شفای بیماران خود، به این مکان مراجعه می کنند. به دلیل کوهستانی بودن منطقه، کشت دیم در زمین های آبادی، رواج بیشتری دارد و به دلیل حاصل خیز بودن زمین های منطقه و وجود مراتع پیرامون آبادی، مشاغل دامداری از رونق خاصی برخوردار است. روستا، محصولاتی همچون انگور، گردو، گیلاس، سیب، و زردآلو دارد.

دره مایوان، دره زیبایی به طول تقریبیِ ۲۵ کیلومتر است. این منطقه، آب و هوای بسیار مطلوب و مناظر طبیعی دارد. درختان گردو و بادام، در سراسر دره روییده و علاوه بر ایجاد محیطی سَرسبز، به رونق اقتصادی منطقه کمک می کند. این دره، به بهشت فاروج معروف است. این منطقه، دارای هوای کوهستانی است و آب بیشتر مردم، از چشمه سار و رودخانه، تأمین می شود.

مسجد جامع ایور، مربوط به سده های متأخر دوران های تاریخی پس از اسلام، سده ۱۰ ه.ق است. در کتیبه سنگی بنا، بانی مسجد، رحیم بک و معمار آن، قنبر علی آقا خراسانی، ذکر شده است. مسجد جامع ایور، با پلانی مستطیل شکل، احداث شده است که درب ورودی آن، در انتهای ضلع شمالی است. مسجد، با مصالح خشت و گِل ساخته شده است. این اثر، در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵، با شماره ثبت ۱۷۳۸۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای دشت، یکی از مناطق خوش آب و هوا و ییلاقی منطقه است. این روستا، به خاطر وجود جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی و همچنین برخورداری از جاذبه های سنتی و صنایع دستی با ارزش و کهنی مانند شال بافی و قالی بافی، که همچنان در میان ساکنان این روستا باقی مانده است، از شاخص ترین روستاهای این شهرستان است. وجود آثار تاریخی با ارزش، چون قزلر قلعه و سردابه های زیبا و همچنین ارتفاعات و کوه های مرتفع و نیز چشمه های پُر آب و درختان جنگلی، مناطقی چون چشمه جنگلی ییلاق، چشمه گلزار و سَرچشمه سردار، از مهم‌ترین مناطق دیدنی این روستا به شمار می آیند. سوغات محلی این روستا، تخمه آفتاب گردان است که در منطقه، به وفور کاشت می شود.

روستای درکش، دره ای است که رودخانه درکش (زوهاور)، از میان آن می گذرد. این روستا، دارای طبیعتی جنگلی و کوهستانی، با چشمه سارهای زیاد و دارنده تنها جنگل بلوط منطقه شرق کشور می باشد و آنچه دوست داران طبیعت را به درکش می کشاند، دره کنداب، در جنوب آبادی و جنگل زیبا و انبوه بلوط است. روستای پای کوهی درکش، بافت مسکونی متمرکزی دارد و ۱۰۴۰ متر ارتفاع دارد. وجود آبشارها و رودخانه ها، باغ های میوه متنوع و فراوان، انواع گیاهان دارویی، حیات وحش منحصر بفرد، آثار و تپه های تاریخی متعدد و محیط زیبا، همه ساله، گردشگران زیادی را به این روستا جذب می کند. مردم روستای درکش، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند و به زبان کردی کرمانجی، سخن می گویند. روستای درکش، متأثر از اقلیم کوهستانی، زمستان های سرد و تابستان های معتدل دارد.

این منطقه، با فاصله اندکی از جاده آسیایی، از آب و هوایی معتدل، جنگلی و كوهستانی برخوردار است و چشمه سارهای فراوانی را در خود جای داده است. به علاوه، تنها جنگل بلوط شرق كشور، در این منطقه قرار گرفته است. كوه های جنوب این منطقه، كه بخشی از رشته كوه آلاداغ است، پوشیده از انواع درختان جنگلی است كه مناظر بسیار زیبا و محیطی دل چسب را برای گردشگران و كوهنوردان به وجود آورده است. وسعت جنگل های این منطقه، در حدود ۲۰۰ هزار هکتار برآورد شده است. جنگل های این منطقه، یکی از زیستگاه های مرال (گوزن قرمز) است.