گشتول

تنگه رازیانه، دره باریک و ژرفی است که در منطقه ای سَرسبز واقع شده و درون آن رودی روان است. این تنگه، یکی از پدیده های زمین شناسی در استان ایلام و غرب ایران است که خود نمایی می کند و وجود سنگ هایی از جنس و رنگ و اندازه های مختلف در این دره، خارق العاده بودن این اثر را نشان می دهد. در سال ۱۳۸۸ ه.خ، ۷۵ هکتار از اراضی تنگه رازیانه، به عنوان اثر طبیعی-ملی معرفی شد و در همان سال این اثر، در فهرست آثار طبیعی-ملیِ ایران قرار گرفت و با ثبت آن به عنوان اثر طبیعی-ملی در طبقه دوم سازمان بین المللی IUCN قرار گرفته است. تنگه رازیانه، یکی از مناطق طبیعی و بکر است که در فصل بهار سبز می شود و سَرسبزی با زیبایی های دره تلفیق می شوند که مکانی بکر برای گردشگران است.

پارک جنگلی چغا سبز، یکی از فضاهای زیبا و دل نشین ایلام می باشد و شرایط طبیعی مناسبی را جهت گذران اوقات فراغت فراهم آورده است. این پارک با مساحت ۴۱۷۰ هکتار، جنگلی طبیعی و بسیار با اهمیت و زیبا در کنار شهر ایلام به وجود آورده که در بخش قابل ملاحظه ای از آن، عملیات احیایی از قبیل جنگل کاری و بذر کاری صورت گرفته و از نادر پارک های جنگلی کشور است. در این جنگل انبوه، انواع درختان میوه و گونه های گیاهی دیده می شود و زیستگاه پرندگان کمیاب و زیبایی همچون بوتیمار نیز می باشد. در مجاورت این پارک جنگلی، محل دائمی نمایشگاه ها و یک شهر بازی با تأسیسات مربوطه احداث شده است.

دره ارغوان، یکی از مکان های تفرجی و دیدنی شهر ایلام است که هر ساله هم زمان با فصل بهار و بخصوص اردیبهشت ماه، دره ارغوان به اوج زیبایی رنگ ها در طبیعت تبدیل می شود، زیرا ارغوان های این دره و طبیعت بکر، زیبایی خاصی به منطقه بخشیده است. دره ارغوان، یک دره پُر آب و بسیار دیدنی و پوشیده از بوته های ارغوان است. این دره از دیر باز، به واسطه وجود بوته های بسیار زیاد ارغوان معروف بوده است. این دره زیبا مملو از درختانی با شکوفه ها و برگ های ارغوانی است که در میان درخت های بلوط و زالزالک، به گونه بسیار حیرت آوری چشم را خیره می کند.

قلعه والی، مربوط به عهد قاجار می باشد و در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک واقع شده است. چشمه بی بی، آب این قلعه را تأمین می کرده است که به سبک گذشته با استفاده از تنبوشه، آب چشمه به محوطه حیاط مرکزی قلعه هدایت می شده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۲۶ ه.ق، به دستور غلام رضا خان فیلی، در محله ای بنام حسین آباد فیلی که به ده بالا مشهور بوده، احداث گردید. قلعه حمام و باغ، به معماریتِ حاج درویش علی کرمانشاهی و حجاریِ رضا قلی بود. قلعه والی، در زمینی به مساحتِ ۴۶۸۷ متر مربع احداث گردیده است که از این مقدار زمین، فضای سبزی به مساحت ۱۷۹۲ متر مربع در ضلع جنوبی باقی مانده است. قلعه، نمای جنوبی و شکلی تقریباً ذوزنقه ای دارد. این قلعه، زیر بنایی برابر با ۱۴۶۶ متر مربع دارد و مساحت حیاط درونی آن برابر با ۱۳۶۳ متر مربع است. قلعه، دارای ۲۰ اتاق بزرگ، پنج اتاق کوچک، چهار ایوان و دو بالکن کوچک در ضلع جنوبی است. ضلع شرقی و غربی قلعه، کاملاً با هم قرینه بوده و با کف حیاط، اختلاف ارتفاعی حدود ۸۰ سانتی متر دارند. این اثر، در تاریخ ۳ آذر ۱۳۷۶، با شماره ثبت ۱۷۹۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

کوه قلا قیران را به لحاظ جلوه های طبیعی، باید در زمره یکی از بهترین نقاط کوهستانی کشور بشمار آورد و به لحاظ مردم شناسی، از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و به نوعی در ادبیات شفاهی، نماد شهر ایلام بشمار می آید. کوه قلا قیران که به قولی معماران، طرح اولیه میدان آزادی در تهران را از آن گرفته اند، در گذشته یکی از تفریحگاه های مردم ایلام و شهرهای اطراف بوده است. هر کَس که برای اولین بار قلا قیران را می بیند، تصور می کند ساخته دست و مصنوعی است. قلا قیران به زبان محلی، به معنی صدای کلاغ می باشد. محوطه باستانی اطراف کوه قلا قیران، مربوط به دوره ساسانیان تا دوران های تاریخی پس از اسلام است و در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۸۲، با شماره ثبت ۸۴۳۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این آبشار چند پله ای، محوطه وسیعی را در بَر گرفته و معمولاً در فصول کم آبی، خشک می شود. منظره کوه اسرار آمیز قلا قیران از دور، بر زیبایی طبیعت اطراف افزوده است.

از هر کدام از ورودی های شهر ایلام که وارد مرکز استان می شوید، خواه نا خواه، اولین صحنه ای که بیش از هر منظره ای دیگر چشم نوازتر می نمایاند، تپه خرگوشان یا به عبارتی تپه شاهد است که به علت انبوه درختانش مانند نگینی است در دل انگشتری که طبیعت آن را این چنین چشم نواز آفریده است.

کاخ فلاحتی، مربوط به دوره قاجار است و بنا به دستور والی غلام رضا خان، در سال ۱۳۲۶ ه.ق احداث گردیده است. سابقاً، فضایی كه كاخ در آن قرار گرفته بود، کاملاً باز و باغ های میوه اطراف آن، زیبایی خاص به آن بخشیده بود، اما اکنون با توسعه شهری، فضای باز آن تبدیل به ساختمان و خیابان شده است و کاخ فلاحتی، نمای سابق خود را از دست داده است. این کاخ چون در محوطه سازمان جهاد کشاورزی استان قرار گرفته، به کاخ کشاورزی نیز مشهور است. این کاخ، در زمینی به مساحتِ ۸۱۰ متر مربع، با زیر بنای حدود ۳۳۷ متر مربع احداث شده است و نقشه درونی کاخ، بصورت دو اتاق تودرتو در اطراف و یك هال بزرگ در وسط می باشد و در جلوی هال، یك ایوان قرار گرفته که درب اتاق ها و هال به آن باز می شوند. در ساخت این بنا، از مصالحی نظیر آجرهای مربع شکل، سنگ های تراشیده شده، چوب، گچ و ورق گالوانیزه برای پشت بام استفاده شده و کف کاخ نیز با آجر فرش گردیده است. این کاخ، دارای پنج اتاق و یك ایوان به شكل مستطیل است.

دژ و باروی نام وَر به قلای اسماعیل خان (کُردی) یا به فارسی قلعه اسماعیل خان، بر بلندی های انبار آب که بر شهر ایلام مشرف است، ساخته شده است. بلندی هایی که این دژ بر روی آن ساخته شده، بیش از ۳۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پوشیده از جنگل پُر بلوط و گونه های جنگلی ون و ارجن (ارژن) و پوشش مرتعی است. چشمه دائمی انبار آب که در جبهه شمالی جریان دارد، تنها منبع تأمین کننده آب ساکنان قلعه بوده است. ناحیه ای که این اثر بر روی آن ایجاد شده، کاملاً کوهستانی است و از سه جهت صخره ای و سخت گذر است و فقط جبهه جنوبِ شرقی است که مسیر ارتباطی قلعه بوده است. مصالح بکار رفته در کل بنا، سنگ های کوهستانی با استفاده از ملاط گچ می باشد.

سَر آسیاب، یک آسیاب آبی بسیار قدیمی است که قدمت آن به بیش از چند صد سال می رسد. این آسیاب که در گذشت زمان فرسوده شده و از کار خارج شده است، در کنار رودخانه روستا قرار گرفته است. سَر آسیاب، دستگاهی بوده است که برای خرد کردن گندم و سایر غلات و درست کردن آرد وجود داشته است و با استفاده از تکنیک سرعت آب و یا فشار آب کار می کرده است.

این دژ، در میان کشت زارها و باغ های کشاورزی و بر فراز یک تپه باستانی از گذشته بر جای مانده است و به نام قلعه توت معروف است. ارتفاع تپه از سطح زمین های اطراف، حدود ۱۵ متر اندازه گیری شده است. امروزه در بنای این قلعه، پلان مشخصی دیده نمی شود. بخش عمده بنا بر اثر فرسایش و تخریب تدریجی از بین رفته است. سنگ بکار رفته در معماری قلعه، به تدریج برای حصار کِشی باغ ها و مزارع کشاورزی پیرامون انتقال داده شده که همین مسئله، موجب شده تا از معماری قلعه اثری باقی نماند.