گشتول

میر رضی الدین آرتیمانی، از شعرا و عارفان عصر صفوی است که در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری، در روستای آرتیمان از توابع تویسرکان به دنیا آمد. وی پس از ایام کودکی، به همدان و اصفهان سفر می کند و به علت لیاقت و توانایی که در شعر و ادب فارسی از خود نشان می دهد، به منشی گری در دربار شاه عباس و به دامادی شاه عباس ارتقا پیدا می کند. رضی، در ایام کهولت سنی، به زادگاهش بَر می گردد و سر انجام در سال ۱۰۳۷ ه.ق، چشم از دنیا می پوشد و در تپه ای زیبا موسوم به همینه، به خاک سپرده می شود. تنها اثر بجای مانده از میر رضی الدین آرتیمانی، ۱۲۰۰ بیت شعر است که ساقی نامه و سوگند نامه او، در دنیا بی نظیر می باشد. آرامگاه وی، مشتمل از بنای آجری و چهار وجهی است. در قسمت های مختلف بنا، از چهار ضلعی و مربع استفاده شده است. ساخت این آرامگاه، در سال ۱۳۵۴ ه.خ، توسط انجمن آثار ملی آغاز و در سال ۱۳۵۶ ه.خ، به اتمام رسید. این اثر، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

حیقوق نبی، از انبیا دوازده گانه بنی اسرائیل و از نسل حضرت موسی (ع) است. وی، نامش در کتاب تورات عهد عتیق ذکر شده و دارای شان و مقام مذهبی خاص نزد پیروان دین یهود می باشد و برای مسلمانان نیز بسیار قابل احترام است. حیقوق، در زبان عِبری، به معنای در آغوش گرفته شده می باشد. گفته شده که ایشان در عصر خویش، بعثت پیامبر گرامی اسلام (ص) را بشارت داده است. آرامگاه حیقوق نبی، یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی ایران محسوب می شود. ساختمان فعلی آرامگاه حیقوق، از بناهای تاریخی ایران و مربوط به دوره سلجوقیان در قرن ششم هجری قمری است. این بنا، برجی شکل و هشت ضلعی است و گنبد هرمی شکل آن، ۱۶ ترک دارد. این اثر، در تاریخ ۸ اریبهشت ۱۳۵۳، با شماره ثبت ۹۶۹، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

روستای اشتران، دارای بافت مناسب، جاذبه های گردشگری بکر و آثار تاریخی به ثبت رسیده همچون قلعه نظامی حمزه خان و چهار عمارت بازمانده از خان های عهد قجر است که در بالای تپه ای پوشیده از درختان قرار گرفته است. این روستا، دارای آب و هوای متفاوت در سال می باشد. مجموعه ای از خانه های اربابی، حمام و قلعه دفاعی واقع در مسیر مصفای کوهستانی همدان به تویسرکان و وجود باغ های گردو، از پتانسیل های گردشگری این منطقه است. در این روستا، درختان گردو زیادی وجود دارد و به عنوان یک منبع اصلی درآمد، برای مردم محسوب می شود.

دره گزندر و سرابی، یکی از دره های واقع در کوهستان الوند است که با حدود ۵۰۰ هکتار مساحت، به دلیل فراوانی آب و وجود خاک مناسب و نسبتاً عمیق، از استعداد بالایی در زراعت و باغداری برخوردار است. رود سرابی، در این دره جاری است. در ارتفاعات مشرف به دره، بقایای سنگرهای سپاهیان نادرشاه، به شکل سنگ چینی دیده می شود و اهالی آن را، طر نادری می نامند. این سنگرها، در جنگ با عثمانی ها، مورد استفاده پیاده نظام سپاه نادری بود. این دره، دارای منظری زیبا و چشم نواز و آب و هوایی دل پذیر و از گذشته های دور، از تفریحگاه های مورد توجه اهالی بوده است.

درخت چنار باغوار، در حیاط مسجد و محله ای به همین نام قرار دارد. وجه تسمیه نام باغوار، این است که در گذشته های دور، این مکان باغ بوده و این درخت، از آن باغ به یادگار مانده است. این درخت، با بیش از دو هزار سال قدمت، یکی از کهن سال ترین درختان موجود در ایران است. در فرهنگ عامه مردم تویسرکان، برای این درخت، که نشانه ای از عظمت معنویت محسوب می شده، کراماتی قائل بوده اند و حتی به عنوان پیر مسجد باغوار، به آن قسم یاد می کرده اند.

پُل گزندر، مربوط به دوره پهلوی است و در باغ های گردوی حاشیه شهر، واقع شده است. این اثر، در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۲۵۱۶۳، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

پُل آجری کرزان، بر روی یکی از شعبات خرم رود احداث گردیده است. این بنا، در حدود سال های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۵ ه.خ، احداث گردیده و دارای چهار دهنه با قوس هلالی است. عمده مصالح به کار رفته در این بنا، در پی از سنگ لاشه بوده و در بدنه ها از آجر استفاده شده است. معبر پُل، قلوه سنگ است و بستر رودخانه نیز، سنگ فرش شده است. از ویژگی های خاص این اثر، می توان به آجرکاری دقیق آن بصورت خفته راسته و حاشیه ۴۰ سانتی متری راسته چین در اطراف طاق ها اشاره کرد. این اثر، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۲۴۳۳۴، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بر اساس شجره نامه، شاه زاده اسمعیل (ع)، فرزند بلا فصل امام موسی ابن جعفر (ع) می باشد که به همین دلیل، حائز اهمیت است و به علت قرار گرفتن بر فراز کوه، به امام زاده کوه مشهور است و با توجه به برخورداری از چشم انداز زیبا و هوای فرحناک، یکی از محل های تفریحی و زیارتی تویسرکان محسوب می شود.

خانه دکتر اقتداری، مربوط به دوره قاجاریه است و توسط آرضا محمودی احداث شده و سپس به عنوان مطب، در اختیار پزشکی محلی، به نام آقای اقتداری قرار می گیرد. این خانه، دارای سه حیاط است که مجموعه ای بسیار زیبا را تشکیل می دهد. این مکان، هم اکنون به عنوان خانه صنایع دستی استفاده می شود. این اثر، در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۶۴۱۵، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

پُل قلعه شیخ، مربوط به دوره قاجار است و در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷، با شماره ثبت ۲۵۱۲۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.