گشتول

علی بن موسی الرضا (ع)، در ۱۱ ذیقعده سال ۱۴۸ ه.ق، در مدینه متولد شد و در سن ۵۵ سالگی، به دست مأمون عباسی، به شهادت رسید. مأمون، پس از درگذشت هارون، وی را در بقعه هارونی، در باغی که بعدها به باغ حُمید بن قحبطه معروف شد، دفن کرد و بر فراز بقعه، قبه ای-گنبد نیم کره ای شکل-بنا نهاد که حدود ۱۰ سال بعد، علی بن موسی الرضا (ع) را، در بالای سر هارون، در آن بنا، دفن کردند. حرم امام رضا (ع)، بزرگ ترین مسجد جهان در اندازه-۲۵۰ هزار متر مربع-و دومین مسجد بزرگ جهان در گنجایش-۵۰۰ هزار نفر-شمرده می شود. بسیاری از سازه های حرم، از صفویان، به ویژه شاه طهماسب صفوی، به جا مانده است. بنای حرم، قدیمی ترین و اولین بنای مجموعه آستان قدس رضوی است که مزار علی بن موسی الرضا (ع)، در زیر آن قرار دارد. مزار علی بن موسی الرضا (ع)، حدود سه متر در زیر ضریح اصلی، در طبقه همکف حرم، در سرداب واقع شده است که سقف سرداب، همان کف طبقه همکف حرم است. سقف حرم، در بخش گنبد، دو پوسته ای است که پوسته زیرین-قبه-که از درون حرم دیده می شود، قدیمی ترین سقف است و به روایتی، پیش از خاکسپاری علی بن موسی الرضا (ع) موجود بوده است. ارتفاع سقف حرم تا زیر نقطه مرکزی، حدود ۱۹ متر و تا بالای طوق گنبد، ۳۱ متر است. گنبد، دارای دو پوشش است که در بالای ضریح قرار دارند؛ پوشش اول گنبد، سقف حرم است که مقعر و مقرنس بوده و به آن، قبه می گویند و پوشش دوم، بر فراز آن است که به آن، گنبد گفته می شود. در حال حاضر، ۹ صحن و ۲۶ رواق در حرم امام رضا (ع) وجود دارد. هر صحن، شامل یک فضای باز و محصور است که رواق ها و ایوان هایی در پیرامون آن وجود دارد. مساحت مجموع صحن های حرم، ۲۲۵۲۲۳ متر مربع است. بزرگ ترین صحن، صحن جامع رضوی، به مساحت ۶۰۱۸۸ متر مربع است که در جنوب حرم قرار دارد. فضاهای مسقف و محصور در پیرامون حرم، رواق نامیده می شوند. اکنون بزرگ ترین رواق حرم، رواق امام خمینی، به مساحت ۶۳۰۰ متر مربع است که قبلاً صحن بوده و عملیات مسقف سازی آن، از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۵ ه.خ، انجام شده است. همچنین رواق های دارالولایه، دارالحجه و دارالاجابه، از رواق های بزرگ حرم امام رضا (ع) هستند. مساحت کلی مجموعه، ۱۷ هزار متر مربع است که محوطه باز حرم علی بن موسی الرضا (ع) در حال حاضر، با ۵۹۸۶۵۷ متر مربع، بزرگ ترین میدان جهان است. این اثر، در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰، با شماره ثبت ۱۴۰، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.