گشتول

شرف، کاروانسرایی است که به شیوه رازی ساخته شده و نام معمار آن، استاد محمد طرائقی سرخسی ذکر شده است. بانی بنای فعلی، "شرف الدین ابو طاهر بن سعد الدین عل القمی" است که مدتی، حکومت مرو و سرانجام، صدرات سلطان سنجر را بَر عهده داشت. با توجه به کتیبه موجود، بنای رباط، به سال ۵۴۹ ه.ق، در زمان سلطان سنجر سلجوقی، با مصالح آجر و گچ ساخته شده است و بی شک، یکی از شاهکارهای هنر ایرانی به شمار می رود. شکل این رباط از دور، به دژی بزرگ شبیه است که از داخل، به مانند یک کاخ جلوه می کند. این بنا، دو صحن دارد و هر صحن، دارای چهار ایوان به شکل چلیپا (صلیب) و شبستان می باشد و همچنین آجر چینی و کتیبه های آن، جلوه خاصی دارد. در این رباط، چند مسجد و محراب دیده می شود که همه، با کتیبه های گِلی و گچی تزئین شده اند. کتیبه ها، عمدتاً باقی مانده از دوران سلجوقی است. در وسط رباط، حوض بزرگ، در اضلاع جنوبی، دو اصطبل برای استراحت اسب ها و در اطراف، دهلیزهایی برای اسکان مسافران وجود دارد.

غار مزدوران یا مزداوند، با یک کیلومتر طول، یکی از جالب ترین غارهایِ افقی ایران محسوب می شود. سرتاسر این غار، با ستون ها و تشکیلات آهکی مثل استالاگمیت ها، پوشیده شده و داخل این غار، کاملاً امن است. این غار، در سال ۱۳۳۵ ه.خ، توسط دو غار نورد، منوچهر مهران و خورشیدی، کشف شد که در آن زمان، یکی از بزرگ ترین غارهای کشف شده در ایران به شمار می رفت. در این غار، یک تالار بسیار بزرگ وجود دارد که محل زندگی خفاش های نسبتاً کمیاب نعل اسبی است. داخل غار، خشک است و برای تهیه آب، باید از چشمه بزرگی که در نزدیکی غار وجود دارد، استفاده کنید. در نزدیکی مزدوران، چشمه های آب گرم معدنی نیز وجود دارد. این اثر، با شماره ثبت ۶۵۲، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.