گشتول

قلعه آوارسین، در دوران آبادانی، ۳۰۰ متر طول و ۱۰۰ متر عرض داشته و اینک در قسمت های شمال و جنوب قلعه، آثاری از بقایای معماری به چشم می خورد و نیز در قسمت شمال قلعه، برج دیده بانی وجود دارد و ورودی قلعه نیز از این سمت می باشد و دلیل آن، وجود پلکان هایی است که قسمتی از آن باقی مانده است و این پلکان ها، روی صخره هایی طبیعی کنده شده اند. در قسمت جنوبی قلعه، دو آب انبار مجزا در کنار هم، که یکی بصورت مسقف و دیگری روباز است، وجود دارد. این قلعه، در ارتفاعِ ۱۵۵۶ متری از سطح دریا واقع شده است و به لحاظ تأسیسات معماری بَر جای مانده، شامل برج ها و دیوارها و آب انبارها، حائز اهمیت است. قلعه آوارسین، ۵ برج مدور برای نگهبانی دارد که ارتفاع بلندترین برج آن، به بیش از ۸۰۰ متر می رسد. عده ای معتقدند که این قلعه، از استحکامات دفاعی بابک خرمدین در منطقه قره داغ آذربایجان بوده است. این اثر، با شماره ثبت ۲۲۵۲۹، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

بر بالای کوه، عمارتی زیبا بنا شده است که به عمارت تومانیانس شهرت دارد و ساختمان آن، همانند عمارتگاه آینالو است و متعلق به تومانیاس ارمنی می باشد که زمانی محل استقرار نیروهای فرقه دموکرات بود. عمارت، بر بالای تپه ای سنگی که حدود ۵۰ متر از مرکز روستا ارتفاع دارد، قرار گرفته است. این عمارت قدیمی، کوشکی است که در دوره قاجاری، توسط سرکیس تومانیانس بنا شد. ساخت آن، در سال ۱۹۰۱ م شروع و در سال ۱۹۰۷ م، تکمیل شده است. قرار گرفتن بنا روی تپه ای سنگی، آن را همانند قلعه جلوه می دهد و این ساختمان، که به خاطر کنترل منطقه ساخته شده، در زبان محلی، با نام کانتور شناخته می شود. ساختمان، در دو طبقه معظم و دارای سنگ های تراشیده، با بخش هایی مانند ایوان سراسری، شش برج مانند قلعه های قدیمی فرانسه، یک دستگاه اصطبل در طبقه همکف، نانوایی و یک دستگاه انبار غله، در روی یک تپه ای که از سنگ های کنگلومرا زینت گرفته شده، ساخته شده است. تومانیانس، دارای دو حیاط جداگانه است و درب ورودی و درب پشتی، که از درب پشتی گورستان ارامنه که در جنگ قوای فرقه دموکرات و عبداله خان محمد خانلو، کشته های نیروی دموکرات را در این گورستان دفن کرده اند، دیده می شود. از آن جایی که صاحب آن یک شخص ارمنی بوده، در ساخت آن، از سبک معماری اسلامی-ایرانی استفاده نشده است و بنا، به سبک عمارت های قرن نوزدهم اروپا و روسیه، ساخته شده است. این اثر، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

این منطقه حفاظت شده، با جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان همسایه است، اما آن بخش از دیزمار که در محدوده حفاظتی کیامکی قرار دارد، با جمهوری خود مختار نخجوان همسایه است. محدوده تعیین شده به مساحت ۶۸۴۰۰ هكتار بوده که %۲۹ از این محدوده، در شهرستان جلفا، %۴۹ در شهرستان خدا آفرین و همچنین %۲١ از این محدوده، در شهرستان ورزقان قرار دارد. حداكثر ارتفاع منطقه، ۲۶۰۰ متر در کوه آندول، واقع در جنوب محدوده و حداقل ارتفاع از سطح دریا، ۴۰۰ متر در شمالِ شرقی محدوده رودخانه ارس می باشد که دارای شرایط زیستگاهی مناسب برای کَل و بُز و پلنگ و غیره می باشد.

اسکانلو، از نوع روستاهای دشتی متمرکز است و ارتفاع این روستا از سطح دریا، ۲۸۰ متر است و آب و هوای آن در تابستان، معتدل و در زمستان، سرد است. بهار و تابستان و حتی پاییز این منطقه جور دیگری است. منظر و سیمای روستا، به دلیل استقرار در اقلیمی با پوشش گیاهی مطلوب و نزدیکی به رودخانه ارس، سَرسبزی و زیبایی خاصی یافته است. چشم اندازهای پیرامون روستا، مزارع اطراف و هماهنگی روستا با طبیعت، فضای بسیار زیبایی آفریده است که هر بیننده ای را مجذوب می کند. آسمان صاف و پُر ستاره، هوای تمیز، طبیعت بکر و مزارع پنبه و گندم، نغمه پرندگان و صدای دیگر حیوانات، مناظر و جلوه های دل فریبی هستند کـه انسان خسته از زندگی شهری را به رویای دیگری فرو می برد. زندگی سنتی این روستا، آیین های سنتی را به رغم گذشت سالیان حفظ کرده و مردمان اسکانلو، به مراسم سنتی خود که اغلب جنبه ستایش خدا و مذهبی دارد، پایبند هستند.

چپرلی، مرتعی در بالای کوه های جنوبِ شرقی روستای عباس آباد است که سکونتگاه تابستانی (ییلاق) آن بخش از اهالی دریلو است که زند‌گی ایلاتی نیمه ساکن دارند و هم زمان با دامپروری، به کشاورزی هم مشغول هستند. این عشایر، در واقع، از بازماندگان روستای ایل محمد خانلو هستند.

پُل تیروان، مربوط به دوره ساسانیان است و بر روی رودخانه مردان قم واقع شده و در اصل، برای عبور و مرور اهالی قصبه دینور به مراتع خود در زمان قدیم، بنا شده است که پس از مهاجرت کلیه ساکنین دینور، روستایی بنام تیروان در نزدیکی آن بنا شده است که این پُل نیز، بنام روستای اخیر مشهور شده است. این اثر، در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱، با شماره ثبت ۶۶۷۹، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.

در منطقه بکر و حفاظت شده جنگل های ارسباران، در منطقه اینالو، بر فراز کوهی، عمارتی زیبا بنا شده است که با توجه به شیوه معماری و ساختمان سازی آن، این بنا، متعلق به عهد قاجار است و توسط تاجر معروف ارمنیِ دوران قاجار، تومانیاس ساخته شده است. شکوه و زیبایی ساختمان، معماری و هنر ایرانی در امر ساختمان سازی را به نمایش می گذارد که چگونه سال ها پیش، با آن وسایل و ابزار ساده، این چنین بنای با شکوه و با عظمتی را خلق کرده اند. عمارت، به خاطر سقف فلزی، مانند آیینه ای نور را منعکس می کرده است و مردم که برای اولین بار شاهد چنین سقفی می شدند، آن را آیینه لو نامیده اند. در حال حاضر، تنها دیوارهای عمارت سالم مانده است.

منطقه حفاظت شده آینالو، به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی و آب و هوای معتدل کوهستانی، دارای پوشش گیاهی و جنگلی بسیار انبوه و منحصر بفرد است. ارتفاع آن از سطح دریا، در حدود ۱۵۰۰ متر است. طبیعت این محدوده، بسیار زیبا و سِحر انگیز است و هر بیننده ای را بر سر ذوق می آورد که نخستین ویژگی بَرجسته اش، دست نخوردگی و بکر بودن طبیعت آن است و قدمت آن به پیش از عصر یخبندان می رسد و یکی از چند زیست بوم غنی، بر روی کره زمین است.

این برج، در قشلاق قارلوجه، در کنار رود ارس واقع و در مسیر راه خمارلو-اصلاندوز قرار گرفته است و از یک بنای کوتاه شش ضلعی تشکیل شده است. این بنا، منصوب به قرن هفتم و هشتم هجری قمری است و در دوره صفویه، تعمیراتی در آن به عمل آمده است. دیوارها و گنبدهای بنا، تماماً از سنگ های تراش معمولی ساخته شده است و زیر آن نیز سردابه ای وجود دارد که احتمالاً مدفن یکی از بزرگان ایلخان مغول است. اضلاع برج، ١/۷۵ متر و از ارتفاع آن، حدود ۵ متر باقی مانده است.

باغداری و زنبورداری، شغل اصلی اهالی روستا می باشد. انار و انگور این ناحیه، دارای ظاهر و طعم مطبوع منحصر بفردی می باشند. عسل تولیدی روستا، به خاطرکیفیتِ مطلوب و خوش رنگی و قیمت پایین، در منطقه معروف است. جشنواره انار، در سال ۱۳۸۸ ه.خ، در اواخر مهر ماه برگزار شد و از آن سال، برگزاری جشنواره، وارد تقویم سالانه شهرستان شد. جاذبه اصلی این جشنواره، اجرای موسیقی عاشقی توسط عاشق های معروف منطقه ارسباران است.

قلعه مردان قم، قبل از اسلام احداث شده است. در عصر حكومت خوارزم شاهیان، مدت ها از آن به عنوان زندان سیاسی استفاده می كردند و عده ای از رجال و دربانیان و امرای قصر را محكوم و در قلعه مذكور زندانی می نمودند.

کلاله سفلی، یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان منجوان غربی واقع شده است. نزدیکی روستا به جاده ترانزیتی که از کلیبر به کناره رود ارس می رود، به جمعیت آن افزود.

این کاروانسرا، مربوط به دوران صفوی است و در محوطه آن، بقایای قبل از دوران صفوی نیز وجود دارد. این کاروانسرا، از دو سالن تشکیل شده است.