گشتول

دارُالفُنون، نام مدرسه متوسطه ای بود که به ابتکار میرزا تقی خان امیرکبیر، در زمان ناصرالدین شاه قاجار، برای آموزش علوم و فنون جدید، در تهران تأسیس شد. دارالفنون را می توان نخستین دانشگاه در تاریخ مدرن ایران دانست. میرزا تقی خان امیرکبیر، محل ساختمان را، خود شخصاً در مجاورت کاخ های سلطنتی و در مکانی که سربازان، آموزش نظامی می دیدند، با موافقت ناصرالدین شاه انتخاب کرد و به میرزا رضا خان-مهندس تبریزی که یکی از پنج نفر محصل اعزامی به لندن در زمان عباس میرزا بود-دستور تهیه نقشه ساختمان را داد. نقشه ساختمان، با استفاده از طرح عمارت سرباز خانه ولیچ انگلیس، در اواخر سال ۱۲۲۹ ه.خ، آماده و محمد تقی معمار باشی، به احداث آن مأمور شد و کار را آغاز کرد. دارالفنون، در روز یکشنبه، ششم دی ماه ۱۲۳۰ ه.خ، سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقا خان نوری-صدراعظم جدید-و گروهی از دانشمندان و معلمین ایرانی و اروپایی، با ۳۰ نفر شاگرد، رسماً گشایش یافت. در سال ۱۳۰۴ ه.ق، نیرالملوک-وزیر علوم-تالار نمایشی در مدرسه ساخت تا مکانی برای اجرای تئاتر باشد. از آن زمان، درب اصلی مدرسه، در خیابان همایون بسته و دَری به خیابان ناصر خسرو گشوده شد. ساختمان دارالفنون زمان امیرکبیر، هشتاد سال پا بَر جا ماند و با وجودی که همچنان قابل استفاده بود، در سال ۱۳۰۸ ه.خ، تخریب شد. در این سال، میرزا یحیی خان اعتمادالدوله قراگزلو-وزیر معارف وقت-ساختمان اولیه را در هم کوبید و با نقشه و نظارت مارکف-مهندس روسی-ساختمان فعلی را به جای آن ساخت. علی اصغر حکمت-وزیر فرهنگ وقت-نیز، در سال ۱۳۱۳ ه.خ، در شمال و جنوب، عمارتی را بر آن افزود. در حال حاضر، درب ورودی بنا، در شمالِ شرقی مدرسه و رو به خیابان ناصر خسرو باز می شود. این دروازه، به شیوه معماری سنتی، دارای طاق زنجیره ای بلندی است. در دو سوی درگاه، دو ستون استوانه ای نقره ای رنگ، طاق این دروازه را نگه داشته است. پس از انقلاب مشروطیت و با ورود معلمین فرانسوی، اقداماتی اساسی برای بازسازی شأن علمی و جایگاه این مرکز آغاز شد و در سال ۱۲۸۵ ه.خ، «آیین نامه مدرسه دارالفنون» تدوین شد. بر اساس سیستم جدید، سال تحصیلی، از شهریور ماه هر سال، آغاز و تا خرداد ماه سال بعد، پایان می یافت. اعتضادالسلطنه، عموی ناصرالدین شاه، مشهورترین رئیس دارالفنون و رضا قلی خان هدایت، مشهورترین ناظم دارالفنون بودند و دوران درخشان دارالفنون، در زمان مدیریت آن ها بوده است. این اثر، در تاریخ ۲۶ آبان ۱۳۷۵، با شماره ثبت ۱۷۴۸، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.