گشتول

ارگ اولیه شهر تاریخی توس، با ساخت مایه ای از چینه و آجر، در دوره سامانی بوده و طرح کلی آن، شامل بنایی مستطیل شکل منتظم و ابعاد مشخص می شود که در هر گوشه آن، یک برج استوانه ای ساخته و در میان دیوارهای داخلی آن، دو برج استوانه ای تعبیه شده است. برج ها، در بلند‌ترین نقطه، ۲۰ متر هستند. ارگ اولیه، در دوره های مؤخر، ارگی از گِل، با پیروی از ارگ اولیه، دور تا دور ارگ سامانی ایجاد شده است و برای ایستایی بیش تر، این دیواره ها، که در قسمت داخلی بر بدنه ارگ کهن متکی است، در طرف خارجی این ارگ گِلی، پشت بند‌هایی ایجاد شده است. این ارگ، به دوره تیموریان نسبت داده می شود. اهمیت این بنا، امروزه، باعث توجه محققان و اساتید کشور شده است، زیرا این بنا، بسیار نادر بوده و هیچ بنایی در معماری ایران به این شکل ایجاد نشده است. به عبارتی، منحصر بفرد بودن، کاربری آن را برای ما، نا معلوم ساخته است.