گشتول

این قلعه، به دستور امیر مفخم بختیاری، پسر امام قلی خان حاجی ایلخانی بنا شد. از نظر ویژگی های معماری، کاخ قلعه، که الهام گرفته از قصرهای اروپایی قرن های گذشته، با آرایش ایرانی می باشد، که با تزئینات الحاقی دیگر آن، نشانگر نفوذ فرهنگی و توجه به غرب در آن هنگام بوده است. این بنا، با توجه به آب و هوای منطقه، در دو طبقه با ایوان های شمالی و جنوبی، مشرف به بیشه های منتهی به کوهستان و رو به قبله ساخته شده است تا اتاق های همکف، حداکثر بهره گیری از نور و گرما در زمستان و اتاق های طبقه اول، بیشترین هوای خنک را در تابستان داشته باشند. پی ها و دیوارهای اصلی بنا، به منظور حداقل رساندن تبادل حرارتی، به شکل قابل توجهی قطور ساخته شده و با پوششی از آجر در نمای بیرونی و اندود کاهگِل، در نمای خارجی با لایه ای از گچ، سفید کاری و محافظت گردیده است. این بنا، دارای چهار برج مخروطی شکل بدون کاربری نظامی است که دو برج قسمت جنوبی، سالم و دو برج قسمت شمالی، نیمه مخروبه و بیشتر، برای القاء شکوه و ابهت ساخته شده و به عنوان انبار و زندان استفاده شده اند. در این بنا، انواع هنرهای تزئینی معماری، قابل ملاحظه می باشد که عموماً در طبقه اول بنا به کار برده شده است. جالب ترین و زیباترین قسمت ها در این بنا، تالار سفره خانه و اتاق آیینه هستند. اتاق آیینه، که در حقیقت یکی از هشت اتاق باز مانده اصیل از این نوع در منطقه می باشد، در خور توجه است. این اتاق، که دیوارها و سقف آن با آیینه تزئین شده، با تکنیک نقاشی پشت شیشه، شکوه بیشتری یافته است. نقاشی ها، عموماً تصاویری از سوار کاری، قصرها و ابنیه سلطنتی با طرح های اروپایی، گُل و مرغ نمای و نمای خارجی خود بنا هستند. این قلعه، که ماه ها و سال ها، به دست هنرمندانی از دیار اصفهان، معماری و تزیین شده است، افراد مهمی را که در امورات مملکتی نفوذ و قدرت زیادی داشتند، در خود جای داده است، از جمله وحید دستگردی و علی اکبر دهخدا، که پس از استبداد صغیر، جهت کناره گیری از سیاست، به این قلعه پناه برد و در قلعه دزک ساکن گردید. در این قلعه، کتابخانه ای از کتب امیر مفخم بختیاری وجود داشته است. علی اکبر دهخدا، در هنگام جنگ جهانی، که به چهار محال و بختیاری گریخته بود، از این کتابخانه استفاده کرد و تألیف امثال و حکم و لغت نامه خود را با استفاده از منابع موجود در قلعه دزک، آغاز نمود. این اثر، در سال ۱۳۶۸، با شماره ثبت ۱۷۳۱، به عنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسیده است.