باغ عفیف‌آباد یا گلشن که از جمله باغ‌های مهم و زیبای شیراز است و پیشینه‌ای طولانی دارد و در عین حفظ سادگی خود دارای گل کاری‌ها و درخت ‌کاری‌های بی‌نظیری است که حتماً از دیدن آن­ها لذت خواهید برد. این باغ دارای یک عمارت باشکوه، موزه‌ نظامی و باغ‌های زیبایی است که برای آشنایی بیش­تر با جزییات آن با گشتول همراه باشید.

موقعیت جغرافیایی

باغ عفیف‌آباد در غرب شیراز و در جنوب خیابان قصرالدشت بالاتر از باغ قدیمی رحمت‌آباد و در انتهای خیابان عفیف‌آباد واقع شده است.

تاریخچه باغ

این باغ که یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین باغ‌های شیراز است، در حدود ١٢۷ هزار مترمربع وسعت و ١۷٠٠ مترمربع زیربنا دارد. باغ عفیف‌آباد یا گلشن در دوران صفویه توسط پادشاهان به عنوان گردشگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و از اهمیت خاصی برخوردار بود. در زمان شاه عباس صفوی، یعقوب خان ذوالقدر-حکم­ران فارس-در قسمتی از اراضی باغ قلعه‌ای محکم ساخت که پس از صفویه ویران شد و باغ نیز تا سال­ها رونق خود را از دست داد. در سال ١٢٨۴ ه.ق باغ توسط میرزا علی خان قوام الملک دوم خریداری شد (در زمان حکومت قاجار) و وی تصمیم گرفت به بازسازی و رسیدگی به درختان آن بپردازد و عمارت زیبایی نیز در آن بنا نهاد. قوام دوم، قنات لیمک را در قصر قمشه برای آبیاری باغ خریداری کرد. در اواخر حکومت قاجاریه و پس از مرگ قوام، باغ به عفیفه خانم-خواهرزاده بانی باغ-رسید و او تحولات زیادی را در آن ایجاد کرد که سبب شد پس از آن به باغ عفیف‌آباد مشهور شود. اما پس از اتمام حکومت قاجاریه و در زمان حکومت پهلوی این باغ به فرح پهلوی همسر محمدرضا شاه هدیه داده شد. در سال ١۳۴٠ ه.خ هم ارتش در یک مزایده این باغ را خریداری کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم با تلاش فراوان ارتش در روز ٢٩ فروردین ١۳۷٠ ه.خ (روز ارتش ) آن را به موزه نظامی شماره ٢ کشور تبدیل کرد.

معماری باغ عفیف‌آباد

ورودی اصلی باغ در قسمت شمالی آن قرار دارد و دارای ۴ ستون گچی است که گچ‌بری‌های سَرستون‌های آن­ها با الگو گرفتن از سَرستون‌های تخت جمشید طراحی شده‌اند. پس از درب ورودی دهلیزی وجود دارد که به فضای اصلی باغ راه دارد و در دو سمت آن اتاق‌هایی وجود دارد که محل سکونت خدمه بوده است.

عمارت اصلی باغ در مرکز آن است و ورودی اصلی آن در قسمت شمالی قرار دارد و با چندین پله سنگی به تالار سرپوشیده منتهی می‌شود. جلوی پلکان ورودی ارابه استفاده شده برای تششیع پیکر رضاشاه پهلوی و توپ جنگی فتح علی شاه قاجار قرار داده شده است.

نمای اصلی عمارت عفیف‌آباد مانند باغ ارم رو به شرق است و دارای ایوانی است که در طول بنا کشیده شده است. در پیشانی عمارت هم صحنه ای از تاج­گذاری یکی از پادشاهان ساسانی دیده می‌شود. جلو این ایوان بزرگ، چهار ستون بلند قرار دارد و سقف آن با قطعات چوبی پوشیده شده و روی آن­ها نقاشی‌هایی از رنگ و روغن به چشم می‌خورد. در مقابل این ایوان زیبا یک حوض بزرگ قرار دارد که راه اصلی باغ از جلوی آن آغاز می‌شود که در وسط دارای آب­نما و گل­کاری و در دو طرف دارای درختان سرو، کاج و چنار کهن است.

در محوطه باغ باغچه‌های بزرگی با نظم خاص کرت‌بندی شده و درختانی هم­چون صنوبر، بید و عرعر و درختان میوه‌ی فراوانی بخصوص انار در آن­ها کاشته شده است. نمای غربی عمارت به نسبت نمای شرقی ساده‌تر است. نمای جنوبی نیز در تزیینات شبیه به نمای شمالی عمارت است. تمامی درب­های عمارت منبت‌کاری و نفیس و پنجره‌ها دارای شیشه‌های رنگی بسیار زیبایی هستند.

ساختمان اصلی عمارت دارای دو طبقه است که در آن­ها نزدیک به ۳٠ اتاق قرار دارد. طبقه‌ی زیرین که در وسط دارای آب­نمای زیبایی است و انواع کاشی­کاری در آن وجود دارد امروز به موزه‌ نظامی تبدیل شده است و تجهیزات نظامی زیادی مانند نیزه، زره، انواع مسلسل و تپانچه و اسلحه‌های گران­بهایی مانند تفنگ "فتح علی شاه"، "ناصرالدین شاه"، "رضاشاه"، محمدرضاشاه "، "اسلحه های رزمندگان نهضت جنگل" و "مسلسل رئیس علی دلواری" در آن یافت می‌شود. این طبقه توسط ۳ پلکان به طبقه دوم راه دارد.

طبقه دوم هم دارای یک راهروی بلند است که در دوسوی آن اتاق‌هایی زیبا و تودرتو وجود دارد. در وسط این طبقه هم تالار زیبا و بزرگی قرار دارد که دیوارهای آن گچ‌کاری و منبت‌کاری‌های زیبایی دارد و سقف چوبی آن هم به نقوش زیبایی چون گل و بوته، مجالس بزم و شادی و شکارگاه آراسته شده است. این طبقه که شامل اتاق‌های همایش، رختکن، نشیمن، مطالعه و پذیرایی است با نام موزه عبرت شناخته می‌شود و پیانوی شخصی فرح پهلوی نیز که در جشن های ٢۵٠٠ ساله به او هدیه داده شده بود نیز در آن نگهداری می‌شود.

 قهوه‌خانه سنتی باغ

این قهوه­خانه با دیوارهای آجری که به شیوه‌ی معماری ایرانی ساخته شده است در سمت راست درب ورودی باغ قرار دارد. در حیاط آن هم حوض کوچکی به همراه درختان نارنج فضای آن را زیباتر کرده است. سالن قهوه خانه دارای شش حجره است که در هر کدام نقشی از شاهنامه فردوسی وجود دارد؛ نقش هایی چون "داستان ضحاک و کاوه ی آهنگر"، "داستان زال و سیمرغ"، "نبرد رستم و سهراب"، "نبرد تهمتن و دیوسفید" و "نبرد رستم و اسفندیار". همچنین در مرکز قهوه‌خانه حوض کوچکی قرار دارد که ستون میانی سالن در آن قرار گرفته است.

حمام خزینه‌ای

از دیگر دیدنی‌های این باغ حمام آن است که در قسمت غربی ساختمان قرار دارد و بر اساس شیوه سنتی حمام‌های ایرانی ساخته شده است. حمام دارای دو خزینه آب گرم و سرد است و از قرار دادن دیگ مسی در کف خزینه آب گرم درست می‌کردند. دیوارهای آن نیز به نقش‌های بَرجسته‌ای از جمله "فرهاد و بیستون"، "دیدار مردم با خسرو پرویز ساسانی" و "صحنه ورود حضرت یوسف به جمع زنان مصری" مزین شده‌اند. پشت بام حمام نیز دارای مناره و قبه است. باغ زیبای عفیف‌آباد که ویژگی‌های معماری چندین دوره (هخامنشی، ساسانی و قاجاریه) را در خود دارد اکنون تحت اختیار سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی است و در ١٠ خرداد ١۳۵١ با شماره ثبت ٩١۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.